แหล่งข้อมูลได้กล่าวถึงวิวัฒนาการการใช้เหตุผลในพระพุทธศาสนาไว้ดังนี้:
สมัยพุทธกาล: ในช่วงเวลานี้ การใช้เหตุผลมีบทบาทสำคัญในการเผยแผ่และปกป้องพระพุทธศาสนา พระพุทธเจ้าและพระสาวกใช้เหตุผลในการสนทนาและโต้ตอบกับบุคคลต่าง ๆ เพื่อชี้แจงคำสอนและแก้ไขข้อสงสัย แม้จะมีการใช้เหตุผลอย่างแพร่หลาย แต่ยังไม่มีการพัฒนาองค์ความรู้ในเรื่องนี้ให้เป็นระบบ
สมัยมหายาน: การใช้เหตุผลเริ่มมีการพัฒนาอย่างเป็นระบบในช่วงนี้ โดยมีการรวบรวมและบันทึกในคัมภีร์ของนิกายมหายาน ตัวอย่างเช่น:
- ธรรมปิโยคอรรถกถาของท่านไมตรียะ
- อภิธรรมสมุชชยาของท่านอสังคะ
- วาทิวิธิของท่านวสุพันธุ
- งานของท่านทีปนากะ (Dignaga) และท่านสังฆราช Dharmakirti เช่น:
- ประมาณนวารติกะ (Pramana-vārtika)
- ประมาณนวินิศจยะ (Pramana-viniscaya)
- เฮตุมิภาษะ (Hetubindu)
- นยายะพิมพ์ (Nyāyapraveśa)
- งานของท่านธรรมกีรติถือเป็นตำราตรรกวิทยาแนวพุทธที่เป็นมาตรฐานสูงสุดในยุคนั้น
สมัยเถรวาท: ในยุคนี้ แม้ยังไม่มีการนำเสนอองค์ความรู้เกี่ยวกับการใช้เหตุผลที่เป็นมาตรฐานและเป็นระบบเช่นในสมัยมมหายาน แต่ก็เริ่มมีการศึกษาและพัฒนาทางด้านเหตุผลเพิ่มขึ้น
ท่าทีของพระพุทธศาสนาต่อการใช้เหตุผล:
- พระพุทธศาสนามีท่าที ยอมรับ การใช้เหตุผล แต่ทรงเตือนให้ ระมัดระวัง และ อย่ารีบเชื่อ โดยไม่พิจารณา อย่างในกาลามสูตรที่กล่าวถึงการไม่เชื่อสิ่งใดโดยปราศจากการไตร่ตรอง
- การใช้เหตุผลถือเป็นปัญญาในระดับโลกียะ ซึ่งไม่สามารถนำไปสู่การเข้าถึงความจริงขั้นสูงสุด เช่น นิพพาน
- ศรัทธาที่มีปัญญาคือศรัทธาที่ผ่านการไตร่ตรองและใช้เหตุผลในการตรวจสอบ
- พระพุทธศาสนาส่งเสริมให้ ตรวจสอบ และ พิสูจน์ ความจริงอย่างละเอียดก่อนการเชื่อ
สรุป: การใช้เหตุผลในพระพุทธศาสนามีพัฒนาการมาอย่างต่อเนื่อง เริ่มตั้งแต่การใช้เหตุผลเพื่อเผยแผ่และปกป้องคำสอนในสมัยพุทธกาล ก่อนที่ในสมัยมหายานจะมีการพัฒนาเป็นระบบที่ชัดเจน พระพุทธศาสนายอมรับการใช้เหตุผล แต่ยังเน้นการพิจารณาอย่างรอบคอบและไม่ควรยึดมั่นจนเกินไป
https://www.youtube.com/watch?v=RwFQmEmxONA
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น