วิเคราะห์ ๔. เสขปริหานิยวรรค ในพระไตรปิฎกเล่มที่ 22 พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ 14 อังคุตตรนิกาย ฉักกนิบาต ปฐมปัณณาสก์

 วิเคราะห์ ๔. เสขปริหานิยวรรค ในพระไตรปิฎกเล่มที่ 22 พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ 14 อังคุตตรนิกาย ฉักกนิบาต ปฐมปัณณาสก์

บทนำ

พระไตรปิฎกเล่มที่ 22 อังคุตตรนิกาย ฉักกนิบาต ปฐมปัณณาสก์ ประกอบด้วยวรรคสำคัญที่เรียกว่า “เสขปริหานิยวรรค” ซึ่งมีเนื้อหาว่าด้วยข้อธรรมที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติของเสขบุคคล (ผู้ยังต้องศึกษา) เพื่อป้องกันความเสื่อมในธรรมและเจริญในข้อปฏิบัติ บทความนี้จะวิเคราะห์ความสำคัญของเสขปริหานิยวรรคโดยเน้นสาระสำคัญที่สัมพันธ์กับพุทธสันติวิธี พร้อมทั้งศึกษาตามอรรถกถาและฉบับภาษาบาลีเพื่อความเข้าใจที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น

โครงสร้างของเสขปริหานิยวรรค

เสขปริหานิยวรรค ประกอบด้วย 12 สูตร ได้แก่:

1. เสกขสูตร — กล่าวถึงคุณสมบัติของเสขบุคคลและแนวทางการพัฒนาตนเอง

2. อปริหานิยสูตร ที่ 1 — วิธีป้องกันความเสื่อมในธรรมสำหรับชาวพุทธ

3. อปริหานิยสูตร ที่ 2 — หลักเกณฑ์เพิ่มเติมในการรักษาความเจริญในธรรม

4. โมคคัลลานสูตร — การเจริญสมาธิและปัญญาเพื่อความหลุดพ้น

5. วิชชาภาคิยสูตร — ธรรมที่นำไปสู่การบรรลุวิชชา

6. วิวาทมูลสูตร — การหลีกเลี่ยงข้อวิวาทและความขัดแย้ง

7. ทานสูตร — การให้ทานในฐานะเครื่องสนับสนุนการพัฒนาธรรม

8. อัตตการีสูตร — การปฏิบัติด้วยตนเองเป็นที่พึ่ง

9. นิทานสูตร — ตัวอย่างหรือเรื่องเล่าที่เสริมสร้างการเรียนรู้ธรรม

10. กิมมิลสูตร — ความสำคัญของการพิจารณาธรรม

11. ทารุกขันธสูตร — การเปรียบเทียบเพื่อแสดงธรรม

12. นาคิตสูตร — วิธีพัฒนาจิตใจให้มั่นคง

การวิเคราะห์ในบริบทพุทธสันติวิธี

1. เสกขสูตร: เน้นความสำคัญของการศึกษาและพัฒนาตนเองตามหลักไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปัญญา) ซึ่งเป็นรากฐานของพุทธสันติวิธี การที่บุคคลตั้งมั่นในข้อธรรมเหล่านี้นำไปสู่ความสงบสุขในตนเองและสังคม

2. อปริหานิยสูตร: ให้หลักการปฏิบัติที่มั่นคงในการดำรงอยู่ในธรรม เช่น การประชุมกันอย่างพร้อมเพรียง ความเคารพในธรรมวินัย และการใช้เหตุผลในการแก้ไขปัญหา เหล่านี้สะท้อนถึงแนวทางการสร้างสันติภาพในชุมชน

3. วิวาทมูลสูตร: เน้นการระงับข้อขัดแย้งด้วยการลดกิเลส เช่น ความโกรธและความเห็นแก่ตัว เป็นการสร้างสันติสุขผ่านการพัฒนาภายใน

4. ทานสูตร: การให้ทานช่วยสร้างความเอื้อเฟื้อและความสามัคคีในสังคม การแบ่งปันช่วยลดความขัดแย้งและสร้างมิตรภาพ

5. โมคคัลลานสูตร และ วิชชาภาคิยสูตร: ชี้ให้เห็นถึงการเจริญปัญญาผ่านสมาธิและการเห็นแจ้งในความจริง สันติวิธีจึงไม่เพียงแต่เป็นการแก้ปัญหาภายนอก แต่ยังเป็นกระบวนการพัฒนาปัญญาภายในเพื่อให้เกิดความสงบสุขอย่างแท้จริง

บทสรุป

เสขปริหานิยวรรคในพระไตรปิฎกเล่มที่ 22 มีบทบาทสำคัญในการชี้แนะวิถีชีวิตที่นำไปสู่ความเจริญในธรรมและความสงบสุข ทั้งในระดับบุคคลและสังคม หลักธรรมที่ปรากฏในวรรคนี้ เช่น การพัฒนาศีล สมาธิ ปัญญา และการหลีกเลี่ยงข้อวิวาท ล้วนสะท้อนถึงพุทธสันติวิธีในมิติที่ครอบคลุม การศึกษาและนำธรรมเหล่านี้ไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันจะช่วยเสริมสร้างความสงบสุขในสังคมปัจจุบันได้อย่างยั่งยืน