หริตจชาดก ว่าด้วยกิเลสที่มีกำลังกล้า

วิเคราะห์ หริตจชาดก  ในพระไตรปิฎกเล่มที่ 27  พระสุตตันตปิฎก เล่มที่  19  ขุททกนิกาย  ชาดก นวกนิบาตชาดก     ที่ประกอบด้วย  

 ๕. หริตจชาดก ว่าด้วยกิเลสที่มีกำลังกล้า

             [๑๒๔๖] ข้าแต่มหาพราหมณ์ โยมได้ยินเขาพูดกันว่า หาริตดาบสบริโภคกาม คำนี้

                          ไม่เป็นจริงกระมัง ท่านยังเป็นผู้บริสุทธิ์อยู่แลหรือ?

             [๑๒๔๗] ขอถวายพระพรมหาบพิตร คำที่พระองค์ทรงสดับมาแล้วอย่างใด คำนั้น

                          ก็เป็นจริงอย่างนั้น อาตมภาพเป็นผู้หมกมุ่นอยู่ในอารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่ง

                          ความหลง เดินทางผิดแล้ว.

             [๑๒๔๘] ปัญญาอันละเอียด คิดสิ่งที่เป็นประโยชน์ ไม่เป็นเครื่องให้ใจบรรเทา

                          ราคะที่เกิดแล้วของท่าน มีไว้เพื่อประโยชน์อะไร?

             [๑๒๔๙] ขอถวายพระพรมหาบพิตร กิเลส ๔ อย่างนี้ คือ ราคะ โทสะ โมหะ มทะ

                          เป็นของมีกำลังกล้าหยาบคายในโลก เมื่อกิเลสเหล่าใดรึงรัดแล้ว ปัญญา

                          ก็ย่อมหยั่งไม่ถึง.

             [๑๒๕๐] โยมได้ยกย่องท่านแล้วว่า หาริตดาบสเป็นพระอรหันต์ สมบูรณ์ด้วย

                          ศีล ประพฤติบริสุทธิ์ เป็นบัณฑิต มีปัญญา.

             [๑๒๕๑] ขอถวายพระพรมหาบพิตร วิตกอันลามก เป็นไปด้วยการยึดถือนิมิต

                          ว่างาม ประกอบด้วยราคะ ย่อมเบียดเบียนแม้ผู้มีปัญญายินดีแล้วใน

                          คุณธรรมของฤาษี.

             [๑๒๕๒] ราคะนี้เกิดขึ้นในสรีระ เกิดขึ้นมาแล้วเป็นของทำลายวรรณะ ท่านจงละ

                          ราคะนั้นเสีย โยมขอนอบน้อมท่าน ท่านเป็นผู้อันชนหมู่มากยกย่อง

                          แล้วว่าเป็นคนมีปัญญา.

             [๑๒๕๓] กามเหล่านั้นทำแต่ความมืดให้ มีทุกข์มาก มีพิษใหญ่หลวง อาตมภาพจัก

                          ค้นหามูลรากแห่งกามเหล่านั้น จักตัดราคะพร้อมทั้งเครื่องผูกเสีย.

             [๑๒๕๔] ครั้นหาริตฤาษีกล่าวอย่างนี้แล้ว มีความบากบั่นอย่างแท้จริง คลายกาม

                          ราคะได้แล้ว ได้เป็นผู้เข้าถึงพรหมโลก.

ในปริบทพุทธสันติวิธี: หลักธรรม ประยุกต์ใช้" โดยใช้สาระสำคัญของ หริตจชาดก   ในพระไตรปิฎกเล่มที่ 27  พระสุตตันตปิฎก เล่มที่  19  ขุททกนิกาย  ชาดก    นวกนิบาตชาดก  

วิเคราะห์ หริตจชาดก ในบริบทพุทธสันติวิธี: หลักธรรมและการประยุกต์ใช้

บทนำ

หริตจชาดกเป็นหนึ่งในชาดกที่ปรากฏในพระไตรปิฎก เล่มที่ 27 พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ 19 ขุททกนิกาย ชาดก นวกนิบาตชาดก ซึ่งมีเนื้อหาสะท้อนถึงความร้ายกาจของกิเลส โดยเฉพาะราคะที่สามารถครอบงำแม้แต่บุคคลผู้มีปัญญาและสมาธิ ในบริบทของพุทธสันติวิธี หริตจชาดกสามารถนำมาใช้เป็นตัวอย่างในการศึกษาเรื่องการควบคุมตนเอง การหลุดพ้นจากกิเลส และแนวทางแห่งสันติภายใน

เนื้อหาของหริตจชาดก

หริตจชาดกนำเสนอเรื่องราวของหาริตดาบส ซึ่งเป็นฤๅษีที่เคยได้รับการยกย่องว่าเป็นพระอรหันต์ มีศีลบริสุทธิ์และมีปัญญา แต่ต่อมาถูกครอบงำโดยราคะ เมื่อถูกสอบถามจากพระราชาว่าข่าวลือที่ว่าตนบริโภคกามเป็นความจริงหรือไม่ หาริตดาบสก็ยอมรับว่าเป็นความจริง และกล่าวถึงความแข็งแกร่งของกิเลส 4 ประการ ได้แก่ ราคะ โทสะ โมหะ และมทะ ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อปัญญา

ในตอนท้ายของเรื่อง หาริตดาบสสำนึกผิด และตัดสินใจที่จะค้นหามูลรากของกาม ตัดราคะพร้อมเครื่องผูก และในที่สุดก็สามารถละกิเลสได้จนเข้าถึงพรหมโลก

การวิเคราะห์ในบริบทพุทธสันติวิธี

พุทธสันติวิธีเป็นแนวทางที่ใช้หลักธรรมทางพุทธศาสนาเพื่อสร้างสันติภายในและสันติภายนอก หริตจชาดกสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในแง่มุมต่าง ๆ ของพุทธสันติวิธี ดังนี้:

1. การตระหนักรู้และการควบคุมตนเอง

เนื้อหาของหริตจชาดกแสดงให้เห็นว่ากิเลส โดยเฉพาะราคะ สามารถครอบงำจิตใจของผู้ที่มีศีลและปัญญาได้ ดังนั้น การตระหนักรู้ถึงการเกิดขึ้นของกิเลสเป็นสิ่งสำคัญในการปฏิบัติพุทธสันติวิธี การมีสติและสัมปชัญญะจะช่วยให้บุคคลสามารถควบคุมตนเองและป้องกันไม่ให้กิเลสครอบงำจิตใจ

2. การละวางกิเลสเพื่อความสงบภายใน

หลักธรรมที่สำคัญของพุทธสันติวิธีคือการละวางกิเลสเพื่อให้เกิดสันติภายใน หาริตดาบสแสดงให้เห็นว่าแม้จะเคยพลาดพลั้งไปกับกิเลส แต่สามารถกลับมามีสติและตั้งใจปฏิบัติเพื่อหลุดพ้นจากกิเลสนั้นได้ ในชีวิตประจำวัน การลดละกิเลส เช่น ความโกรธ ความโลภ และความหลง สามารถช่วยให้บุคคลมีจิตใจสงบและสร้างสันติภายในตนเองได้

3. ความเพียรในการปฏิบัติธรรม

หาริตดาบสแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของความเพียรในการปฏิบัติธรรม แม้ว่าจะเคยพลาดพลั้ง แต่ด้วยความตั้งใจจริง ก็สามารถกลับมาปฏิบัติธรรมและบรรลุสภาวะที่สูงขึ้นได้ การปฏิบัติพุทธสันติวิธีจึงต้องอาศัยความเพียรและความอดทนในการฝึกฝนจิตใจให้เข้าถึงสันติอย่างแท้จริง

4. ผลกระทบของกิเลสต่อสังคมและการสร้างสันติภายนอก

กิเลส เช่น ราคะ และโทสะ ไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบต่อบุคคลเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อสังคมโดยรวม การมีผู้นำหรือบุคคลที่ขาดการควบคุมกิเลสอาจนำไปสู่ความขัดแย้งและปัญหาทางสังคม การนำหลักธรรมของหริตจชาดกมาใช้ในบริบททางสังคมสามารถช่วยให้บุคคลตระหนักถึงอันตรายของกิเลส และส่งเสริมแนวทางการใช้สติปัญญาในการแก้ไขปัญหา

บทสรุป

หริตจชาดกเป็นชาดกที่สะท้อนให้เห็นถึงพลังของกิเลส และความสำคัญของการมีสติและปัญญาในการต่อสู้กับกิเลสนั้น ในบริบทของพุทธสันติวิธี หริตจชาดกสามารถนำมาประยุกต์ใช้เพื่อส่งเสริมการควบคุมตนเอง การละวางกิเลส ความเพียรในการปฏิบัติธรรม และการสร้างสันติภายในและภายนอก การนำหลักธรรมจากหริตจชาดกมาใช้ในชีวิตประจำวันสามารถช่วยให้บุคคลดำเนินชีวิตด้วยความสงบสุข และมีส่วนร่วมในการสร้างสังคมที่มีสันติอย่างยั่งยืน