ช่วงหนึ่งเดือนที่ผ่านมาชาวพุทธคงจิตตกไม่น้อยกับกระแสข่าวในวงการพระสงฆ์ ทั้งการสึกของอดีตพระอาจารย์มิตซูโอะ การแฉพฤติกรรมของ "หลวงปู่เณรคำ" ส่วนข้อเท็จจริงทั้งสองเรื่องนี้จะเป็นจริงหรือมีเบื้องหน้าเบื้องหลังอย่างไรนั้น เป็นเรื่องเฉพาะตนวิญญูชนพิจารณาเอาเองเถิด
หากจะพิจารณาถึงสาเหตุของอาการจิตตกนั้น พอจะมองได้ว่าคงเกิดจากชาวพุทธไทยยึดติดกับตัวบุคคลมากเกินไปหรือไม่ แทนที่จะยึดพระพุทธ พระธรรม และพระอริยสงฆ์เป็นที่พึ่ง กลับไปยึดติดกับพระปุถุชนสงฆ์ไปที่พึ่งแทน เพราะพระปุถุชนสงฆ์ยังตกอยู่ในลักษณ์ของไตรลักษณ์ก็มีการเปลี่ยนแปลงเป็นเรื่องธรรมดา หากไปยึดติดก็เป็นทุกข์อย่างที่เห็นกัน
ความจริงแล้พระในประเทศไทยมีมากกว่าสองแสนรูปหากไม่ยึดติดในตัวบุคคลมากจนเกินไปก็พอจะหาเป็นแบบอย่าง เป็นที่พึ่ง หรือเป็นเพื่อนเพื่อพัฒนาจิตให้สูงขึ้นได้
ในที่นี้จะขอยกตัวอย่างหนึ่งของพระที่ทำหน้าที่เพื่อสังคมเป็นครูสอนศิลธรรมในโรงเรียนถิ่นธุรกันดาร นั้นก็คือพระประพจน์สรัช ญาณธีโร สังกัดวัดสัณฐาน อ.แม่ทะ จ.ลำปาง โดยเป็นครูสอนศิลธรรมในโรงเรียนสุนทรศึกษา ต.ป่าตัน อ.แม่ทะ และมีตำแหน่งงานวัดผลประเมินผลหมวดวิชาคณิตศาสตร์ โดยโรงเรียนแห่งนี้ประกอบด้วยนักเรียนส่วนใหญ่เป็นสามเณรและเด็กยากจน ไร้สัญชาติ จนได้รับการยกย่องว่าเป็นครูพระผู้สอนเด็กไร้สัญชาติ-ยากจน จากโครงการสังคมไทยร่วมกันคืนครูดีให้ศิษย์ยกย่องเชิดชูครูสอนดีเนื่องในวันครูประจำปี 2555
โดยสำนักงานส่งเสริมสังคมแห่งการเรียนรู้และคุณภาพเยาวชน ได้ระดมความร่วมมือ จากชุมชนท้องถิ่นและจังหวัด กว่า 150,000 คน มาร่วมกันคัดเลือกครูที่มีผลงานเชิงประจักษ์ จนได้ครูสอนดีจำนวนทั้งสิ้น 18,871 คน ที่อยู่ทั้งในสถานศึกษา และนอกสถานศึกษา นอกจากนี้ยังมีครูสอนดีที่สอนเด็กด้อยโอกาส ซึ่งได้รับงบประมาณ ในรูปของ "ทุนครูสอนดี" รายละ 250,000 บาท จำนวนทั้งสิ้น 549 คน เพื่อจัดทำโครงการขยายผลการพัฒนากลุ่มเด็กและเยาวชนด้อยโอกาส ในระยะเวลา 18 เดือน
"จิตวิญญาณของความเป็นครู สิ่งสำคัญคือต้องให้ความสนใจเด็ก ถ้าเราเข้าใจเด็กแต่ละกลุ่มได้ก็จะช่วยเติมในสิ่งที่ขาด และด้วยความมุ่งมั่นที่อยากเห็นเด็กมี ความรู้ความสามารถ เนื่องจากอาตมาเองก็เคยขาดโอกาสได้เรียนมาก่อนด้วยสภาพทางเศรษฐกิจในครอบครัว จึงอยากสอนเด็กได้มีโอกาสเรียนอย่างมีคุณภาพ เท่าเทียมกับโรงเรียนที่มีความพร้อม" พระประพจน์สรัช ได้แสดงความรู้สึกตามที่หนังสือพิมพ์ไทยโพสต์ เผยแพร่ผ่านทางเว็บไซต์เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 9 สิงหาคม พ.ศ.2555
พระประพจน์สรัชนั้นจบวุฒิการศึกษษนักธรรมเอก เปรียญธรรมประโยค 1-2 ปริญญาตรีพุทธศาสตรบัณฑิตเอกภาษาอังกฤษจากมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ปริญญาโทบริหารการศึกษาจากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เป็นพระธรรมทูตสายต่างประเทศ รุ่นที่ 15 และได้รับการเห็นชอบจากประชุมมหาเถรสมาคมให้ไปปฏิบัติศาสนกิจที่วัดพุทธวิหารอัมสเตอร์ดัม กรุงอัมสเตอร์ดัม ประ เทศเนเธอร์แลนด์ เมื่อวันพุธที่ 20 มิถุนายน พ.ศ.2555
จากการที่พระประพจน์สรัชจบวุฒิการศึกษาระดับปริญญาโทนอกจากจะทำหน้าที่ศิลธรรมในโรงเรียนแล้ว ยังมีทักษะการทำวิจัย เมื่อสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ได้เล็งเห็นความสำคัญในเรื่องการพัฒนาเด็ก เยาวชนและการศึกษามาอย่างต่อเนื่อง นับตั้งแต่ปี 2539 ที่ได้ริเริ่มชุดโครงการการศึกษากับชุมชนส่งเสริมสนับสนุนให้สถาบันการศึกษาและมหาวิทยาลัยในท้องถิ่นต่างๆ ใช้การวิจัยเป็นเครื่องมือสร้างองค์ความรู้เกี่ยวกับการศึกษาเพื่อพัฒนาเด็กเพื่อชุมชนท้องถิ่นต่างๆ โดยมีการสร้างเครือข่ายการวิจัยโดยมีครูนักวิจัยและชุมชนชาวบ้านร่วมเรียนรู้งานวิจัย ข้อค้นพบนำไปสู่การขยายผลการทำงานอีกมาก อาทิ งานวิจัยท้องถิ่น งานวิจัยย่อยเพื่อส่งเสริมความเข้มแข็งของชุมชน โครงการครุวิจัย โครงการยุววิจัย ซึ่งกว่าสองทศวรรษที่ผ่านมาได้มีผลงานวิจัยมากมายที่ถูกนำไปใช้ประโยชน์เพื่อการพัฒนาเด็กเยาวชนและการศึกษาทั้งในระดับนโยบายและระดับท้องถิ่นในหลากหลายพื้นที่ ขยายไปสู่ยุทธศาสตร์การทำงานวิจัยเพื่อพัฒนาทั้งพื้นที่ (ABC, Area-Based Collaborative Research) ที่เป็นหนึ่งในยุทธศาสตร์ทำงานของ สกว.
จังหวัดลำปางเป็นหนึ่งในพื้นที่การทำงานที่ สกว.ให้การสนับสนุนการทำงานวิจัยในหลากหลายมิติซึ่งมีโครงการวิจัยในพื้นที่ลำปางไม่น้อยกว่า 60 โครงการ ทั้งนี้ในมิติด้านเด็ก เยาวชนและการศึกษาที่ได้บุกเบิกมาไม่น้อยกว่าสองทศวรรษผ่านโครงการต่างๆ นั่นคือ ตั้งแต่ชุดโครงการการศึกษากับชุมชน โครงการนำร่องติดตามสภาวการณ์เด็กเยาวชนในพื้นที่ภาคเหนือจังหวัดลำปาง (Child Watch) ชุดโครงการยุววิจัยประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ชุดโครงการวิจัยและพัฒนา เครือข่ายเชิงพื้นที่เพื่อหนุนเสริมการเรียนรู้ โครงการสำรวจสถานภาพองค์ความรู้เรื่อง “การพัฒนากระบวนการเรียนรู้เพื่อถิ่นฐานบ้านเกิดจังหวัดลำปาง”
ที่สำคัญในรอบปี พ.ศ.2554-2556 ที่ผ่านมา สกว.ได้มีความร่วมมือกับหน่วยงานภาคีหลายภาคส่วนในการทำงานพัฒนาพื้นที่จังหวัดลำปาง อาทิ โครงการความร่วมมือเพื่อพัฒนานักวิจัยและการวิจัยเพื่อพัฒนาพื้นที่จังหวัดลำปางภายใต้ความร่วมมือระหว่าง สกว.กับมหาวิทยาลัยราชภัฎลำปาง โดยมีผศ.จำลอง คำบุญชู ดูแลซึ่งดำเนินการเกี่ยวกับการสร้างความรู้และขับเคลื่อนความรู้หลากหลายมิติ ชุดโครงการเพาะพันธุ์ปัญญาภายใต้ความร่วมมือระหว่างสกว.กับธนาคารกสิกรไทย โดยมี รศ.ดร.สุธีระ ประเสริฐสรรพ์ ดูแลส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้คู่วิจัยในลักษณะต่างๆ โครงการวิจัยกระบวนการพัฒนาครูด้วยระบบหนุนนำต่อเนื่อง (Teacher Coaching) ภายใต้ความร่วมมือระหว่าง สกว.กับสำนักงานคณะกรรมการศึกษาขั้นพื้นฐาน โดยมีดร.เจือจันทร์ จงสถิตอยู่ ดูแลขับเคลื่อนให้มีระบบพี่เลี้ยงเพื่อการพัฒนาครูในพื้นที่ต่างๆ โครงการพัฒนาตัวแบบการเรียนรู้นอกฐานโรงเรียนผ่านกระบวนการผลิตสื่อของเยาวชน(Non-traditional Learning)เป็นโครงการย่อยที่มีความร่วมมือกับมหาวิทยาลัยราชภัฎ ภาคีด้านเด็กเยาวชนและท้องถิ่น พัฒนานวัตกรรมปฏิรูปการเรียนรู้บนฐานการผลิตสื่อสารคดี โดยมีนายสรรชัย หนองตรุด และคณะดูแล ซึ่งต่างก็มีส่วนสร้างนวัตกรรมและตัวแบบการจัดการที่มากมาย
นอกจากนี้มีหน่วยงานภาคีต่างๆ ที่ต่างก็ทำงานคู่ขนานขับเคลื่อนไปกับสกว. อาทิ สำนักงานคณะกรรมการอุดมศึกษา มูลนิธิปูนซีเมนต์ไทย การไฟฟ้าฝ่ายผลิต องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ สำนักงานส่งเสริมสังคมแห่งการเรียนรู้และคุณภาพเยาวชน เป็นต้น ที่ต่างลงไปทำงานร่วมกับโรงเรียน ภาคีการศึกษา และท้องถิ่นเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ในมิติต่างๆ ซึ่งน่าจะได้มีการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้และประสบการณ์กัน
สถาบันรามจิตติในฐานะทำหน้าที่เป็นสำนักประสานงานเครือข่ายวิจัยด้านเด็ก เยาวชนและการศึกษาให้แก่ สกว. มีภารกิจในการสร้างและสนับสนุนการวิจัยที่เอื้อประโยชน์ต่อการพัฒนาเด็ก เยาวชนและการศึกษา โดยประสานงานภายในและภายนอกชุดโครงการตลอดจนสนับสนุนให้ทำงานขับเคลื่อนความรู้เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงและผลกระทบต่องานพัฒนาในพื้นที่ได้มองเห็นโอกาสของการประสานพลังการขับเคลื่อนความรู้จากงาน สกว.ไปสู่การพัฒนางานด้านเด็ก เยาวชนและการศึกษาภายใต้ “ยุทธศาสตร์เชิงพื้นที่” (Area-Based Strategy) เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงทั้งพื้นที่อย่างเป็นองค์รวม ด้วยเหตุนี้ สถาบันรามจิตติจึงได้จัดทำโครงการประชุมวิชาการเรื่อง “การขับเคลื่อนความรู้เพื่อการพัฒนาเด็ก เยาวชนและการศึกษาเชิงพื้นที่ : จังหวัดลำปาง” ขึ้นในวันที่ 11 กรกฎาคม 2556 ณ มหาวิทยาลัยราชภัฎลำปาง เวลา 08.00-15.30 น. เพื่อการเผยแพร่ผลงานและเปิดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้พร้อมขับเคลื่อนความรู้จากงานวิจัยไปสู่การผลักดันให้เกิดประโยชน์ ต่อยอด และขยายผลจากงานวิจัยในกลุ่มเด็ก เยาวชน และการศึกษาของ สกว.ให้เกิดพลังในการทำงานด้านการพัฒนาเด็ก เยาวชน และการปฏิวัติการเรียนรู้ในพื้นที่ต่อไป
การประชุมวิชาการครั้งนี้จะเป็นที่รวมของนักบริหาร นักวิจัย นักวิชาการด้านการศึกษาอาทิ ดร.สุรัฐ ศิลปอนันต์ อดีตปลัดกระทรวงศึกษาธิการ ประธานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (กพฐ.) ดร.อมรวิชช์ นาครทรรพ ที่ปรึกษาวิชาการสำนักงานส่งเสริมสังคมแห่งการเรียนรู้และคุณภาพเยาวชน (สสค.) อาจารย์ชุติมา คำบุญชู หัวหน้าโครงการศูนย์พี่เลี้ยงโครงการเพาะพันธุ์ปัญญา มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง พระประพจน์สรัชพระครูนักวิจัยโครงการตัวแบบการเรียนรู้นอกฐานโรงเรียนผ่านกระบวนการผลิตสื่อ ของเยาวชนโรงเรียนสุนทรศึกษา จังหวัดลำปาง จึงได้มีโอกาสเข้าร่วมเสนอผลงานวิจัยด้วย
พระประพจน์สรัชนับได้ว่าเป็นพระดีรูปหนึ่งที่น่ายกย่องท่ามกลางกระแสข่าวอีกด้านของอดีตพระอาจารย์มิตซูโอะและหลวงปู่เณรคำ ในภาวะเช่นนี้คงได้แต่นึกถึงคติธรรมของพระหลวงพ่อพุทธทาสที่ว่า
"...เขามีส่วน เลวบ้าง ช่างหัวเขา
จงเลือกเอา ส่วนที่ดี เขามีอยู่
เป็นประโยชน์ โลกบ้าง ยังน่าดู
ส่วนที่ชั่ว อย่าไปรู้ ของเขาเลย
...จะหาคน มีดี โดยส่วนเดียว
อย่ามัวเที่ยว ค้นหา สหายเอ๋ย
เหมือนเที่ยวหา หนวดเต่า ตายเปล่าเลย
ฝึกให้เคย มองแต่ดี มีคุณจริง"
...............................
(หมายเหตุ : สกว.สวนกระแส'เณรคำ' ชู'ครูพระลำปาง'ยอดนักวิจัย : สำราญ สมพงษ์รายงานเผยแพร่ทางเว็บไซต์คมชัดลึกวันที่ 5 ก.ค.2556)
