การให้เหตุผล: สอนวิธีการวิเคราะห์และประเมินความถูกต้องของอุปนัยและนิรนัย ตามหนังสือตรรกศาสตร์ โดยอาจารย์จำนงค์ ทองประเสริฐ

 

บทนำ

การให้เหตุผลเป็นกระบวนการทางปัญญาที่มนุษย์ใช้ในการเชื่อมโยงความรู้ที่เรามีอยู่ เพื่อให้ได้ข้อสรุปใหม่ๆ หรือเพื่อยืนยันความเชื่อเดิมของเรา ตรรกศาสตร์เป็นศาสตร์ที่ศึกษาเกี่ยวกับการให้เหตุผลอย่างเป็นระบบ และหนังสือ "ตรรกศาสตร์ ศิลปะแห่งการนิยามความหมายและการให้เหตุผล" โดยอาจารย์จำนงค์ ทองประเสริฐ ได้นำเสนอแนวคิดและหลักการของตรรกศาสตร์อย่างละเอียด รวมถึงวิธีการวิเคราะห์และประเมินความถูกต้องของการให้เหตุผลทั้งในรูปแบบอุปนัยและนิรนัย

การให้เหตุผลแบบอุปนัย (Inductive Reasoning)

การให้เหตุผลแบบอุปนัย คือ การสรุปข้อความทั่วไปจากข้อสังเกตเฉพาะหลายๆ ครั้ง ตัวอย่างเช่น "ทุกครั้งที่เราเห็นหงส์เป็นสีขาว เราจึงสรุปได้ว่า หงส์ทุกตัวเป็นสีขาว" การให้เหตุผลแบบอุปนัยไม่ได้ให้ข้อสรุปที่แน่นอนเสมอไป แต่เป็นเพียงความน่าจะเป็นที่สูงขึ้นตามจำนวนตัวอย่างที่เราพบ

ลักษณะของการให้เหตุผลแบบอุปนัย

• ข้อสรุปไม่จำเป็นต้องเป็นจริง: แม้ว่าเราจะพบหงส์สีขาวเป็นจำนวนมาก แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีหงส์สีอื่น
• ความน่าจะเป็นเพิ่มขึ้นตามจำนวนตัวอย่าง: ยิ่งมีตัวอย่างสนับสนุนมากเท่าไร ความน่าจะเป็นที่ข้อสรุปจะเป็นจริงก็ยิ่งสูงขึ้น
• ใช้ในการสร้างสมมติฐาน: การให้เหตุผลแบบอุปนัยมักใช้ในการสร้างสมมติฐานเพื่อนำไปทดสอบต่อไป

การให้เหตุผลแบบนิรนัย (Deductive Reasoning)

การให้เหตุผลแบบนิรนัย คือ การสรุปข้อความเฉพาะจากข้อความทั่วไปที่เป็นจริงเสมอ ตัวอย่างเช่น "มนุษย์ทุกคนต้องตาย และฉันเป็นมนุษย์ ดังนั้น ฉันต้องตาย" การให้เหตุผลแบบนิรนัยให้ข้อสรุปที่แน่นอน หากเหตุผลเบื้องต้นเป็นจริง ข้อสรุปก็ต้องเป็นจริงด้วย

ลักษณะของการให้เหตุผลแบบนิรนัย

• ข้อสรุปเป็นจริงเสมอหากเหตุผลเบื้องต้นเป็นจริง: ถ้าเหตุผลเป็นจริง ข้อสรุปก็ต้องเป็นจริง
• ใช้ในการพิสูจน์ทฤษฎีบท: การให้เหตุผลแบบนิรนัยมักใช้ในการพิสูจน์ทฤษฎีทางคณิตศาสตร์และวิทยาศาสตร์

วิธีการวิเคราะห์และประเมินความถูกต้องของการให้เหตุผล

• ระบุประพจน์: กำหนดให้ชัดเจนว่าประพจน์ใดเป็นเหตุ และประพจน์ใดเป็นผล
• ตรวจสอบความถูกต้องของเหตุ: ตรวจสอบว่าเหตุที่นำมาใช้สนับสนุนข้อสรุปนั้นเป็นจริงหรือไม่
• ตรวจสอบความสัมพันธ์ระหว่างเหตุและผล: ตรวจสอบว่าเหตุที่นำมาใช้สนับสนุนข้อสรุปนั้นมีความสัมพันธ์ที่ถูกต้องกับข้อสรุปหรือไม่
• ระวังอคติ: ระวังอคติส่วนตัวที่อาจมีผลต่อการประเมินความถูกต้องของการให้เหตุผล

ตัวอย่างการวิเคราะห์การให้เหตุผล

• ตัวอย่างการให้เหตุผลแบบอุปนัย: ทุกคนในห้องนี้ชอบกินไอศกรีม ดังนั้น ทุกคนต้องชอบกินไอศกรีม

• การวิเคราะห์: เหตุผลเบื้องต้นคือ "ทุกคนในห้องนี้ชอบกินไอศกรีม" ซึ่งเป็นการสรุปจากการสังเกตเฉพาะกลุ่มคนในห้องนี้ ข้อสรุปคือ "ทุกคนต้องชอบกินไอศกรีม" เป็นการสรุปทั่วไปเกินไป อาจมีคนในกลุ่มอื่นที่ไม่ชอบกินไอศกรีม

• ตัวอย่างการให้เหตุผลแบบนิรนัย: สุนัขทุกตัวมี 4 ขา หมาจอห์นเป็นสุนัข ดังนั้น หมาจอห์นมี 4 ขา

• การวิเคราะห์: เหตุผลเบื้องต้นเป็นจริง และข้อสรุปตามมาจากเหตุผลเบื้องต้นอย่างถูกต้อง ดังนั้น การให้เหตุผลนี้ถูกต้อง

สรุป

การให้เหตุผลเป็นทักษะที่สำคัญในการดำเนินชีวิต การเรียนรู้ที่จะวิเคราะห์และประเมินความถูกต้องของการให้เหตุผลจะช่วยให้เราสามารถตัดสินใจได้อย่างมีเหตุผลมากขึ้น หนังสือของอาจารย์จำนงค์ ทองประเสริฐ ได้ให้แนวทางในการศึกษาตรรกศาสตร์และการให้เหตุผลอย่างละเอียด ผู้ที่สนใจศึกษาตรรกศาสตร์ควรศึกษาหนังสือเล่มนี้เพื่อเป็นพื้นฐานในการพัฒนาความสามารถในการคิดวิเคราะห์