บทความนี้มุ่งวิเคราะห์ประเด็น “การสร้างภาพแทนแห่งการชำระจิตเจ็ดประการ” (The Seven Purifications) ซึ่งเป็นกระบวนการสำคัญในการบำเพ็ญสมาธิและวิปัสสนาในพระพุทธศาสนา โดยอ้างอิงการศึกษาของพระวอนซาน (อี บยอง-แจ) มหาวิทยาลัยทงกุก ที่ได้นำเสนอในการประชุมสมาคมเอเชียเพื่อการศึกษาพุทธศาสนา (AABS) ประจำปี 2025 ณ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซึ่งถือเป็นครั้งแรกที่มีการนำเสนอ “การแทนเชิงไอคอน” (iconographic representation) ของกระบวนการสมาธิในพระพุทธศาสนายุคต้น โดยบทความนี้จะพิจารณาในสามมิติหลัก ได้แก่ มิติทางประวัติศาสตร์ แนวคิดเชิงปรัชญา และความสำคัญในเชิงพุทธศิลป์
1. บทนำ
การชำระจิตเจ็ดประการ (Satta-visuddhi หรือ Seven Purifications) มีรากฐานในพระไตรปิฎกและคัมภีร์วิสุทธิมรรค ซึ่งพระพุทธโฆษาจารย์ได้อธิบายไว้อย่างเป็นระบบ โดยถือเป็นกระบวนการภายในที่ผู้ปฏิบัติธรรมต้องผ่านเพื่อบรรลุถึงนิพพาน อย่างไรก็ตาม ในประวัติศาสตร์พุทธศิลป์ ภาพแทนของขั้นตอนดังกล่าวไม่ค่อยปรากฏชัดเจน มักปรากฏในเชิงสัญลักษณ์หรือผ่านการตีความของศิลปิน
พระวอนซานจึงเสนอว่า การสร้าง “ภาพแทนเชิงไอคอน” ของการชำระจิตเจ็ดประการเป็นครั้งแรกในวงวิชาการ นับเป็นก้าวสำคัญในการทำให้กระบวนการทางจิตวิญญาณซึ่งเป็นนามธรรมถูกแปลงเป็นรูปธรรมทางศิลปะและการตีความ
2. มิติทางประวัติศาสตร์
พระพุทธศาสนายุคต้น โดยเฉพาะสมัยก่อนพุทธศตวรรษที่ 5 ส่วนใหญ่ยังเน้นการไม่สร้างรูปเคารพพระพุทธเจ้า (aniconic phase) ศิลปกรรมพุทธในระยะนั้นใช้สัญลักษณ์ เช่น ธรรมจักร ต้นโพธิ์ รอยพระพุทธบาท เพื่อแทนพุทธคุณและการตรัสรู้ การจะสร้างภาพแทนของ “ขั้นตอนภายใน” ยิ่งเป็นเรื่องที่ห่างไกลจากคติในสมัยนั้น
การนำเสนอ “การชำระจิตเจ็ดประการ” ผ่านรูปแบบไอคอนจึงอาจสะท้อนพัฒนาการใหม่ในเชิงพุทธศิลป์ ที่พยายามอธิบาย “กระบวนการปฏิบัติ” มากกว่าการเล่าเรื่องประวัติพระพุทธเจ้าเพียงอย่างเดียว
3. มิติทางพุทธปรัชญาและการปฏิบัติ
การชำระจิตเจ็ดประการครอบคลุมตั้งแต่
-
ศีลวิสุทธิ
-
จิตตวิสุทธิ
-
ทิฏฐิวิสุทธิ
-
กังขาวิตรณวิสุทธิ
-
มัคคามัคญาณทัสสนวิสุทธิ
-
ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ
-
ญาณทัสสนวิสุทธิ
ในเชิงอภิปรัชญา กระบวนการนี้คือการทำให้จิตค่อย ๆ ละคลายอวิชชาและอาสวะ จนกระทั่งเข้าถึงความจริงสูงสุด (ปรมัตถสัจจะ) การสร้างภาพแทนเชิงไอคอนของกระบวนการเหล่านี้จึงเป็นการ “แปลงภาวะภายใน” ให้สามารถ “มองเห็นและสื่อสาร” ได้ในมิติทางศิลป์
4. มิติทางพุทธศิลป์และการแทนเชิงไอคอน
พระวอนซานชี้ว่า การสร้างภาพแทนของการชำระจิตเจ็ดประการถือเป็นนวัตกรรมทางพุทธศิลป์ เพราะไม่เพียงแต่บรรยายเหตุการณ์ภายนอก แต่ยังบรรยายสภาวะจิตใจภายใน การแทนเชิงไอคอนดังกล่าวจึงเป็น “สะพาน” ระหว่างโลกแห่งการปฏิบัติภายใน (ภาวนามัย) และโลกแห่งศิลปกรรมที่ผู้คนเข้าถึงได้
สิ่งนี้สอดคล้องกับพัฒนาการของพุทธศิลป์ร่วมสมัย ที่เริ่มพยายามเชื่อมโยง “การเห็น” กับ “การภาวนา” ทำให้ศิลปะไม่ใช่เพียงการสักการะเชิงสัญลักษณ์ แต่ยังเป็นคู่มือเชิงปฏิบัติและแรงบันดาลใจในการปฏิบัติธรรม
5. ความสำคัญในเชิงวิชาการและสังคม
การนำเสนอครั้งนี้เกิดขึ้นในการประชุมสมาคมเอเชียเพื่อการศึกษาพุทธศาสนา (AABS) ปี 2025 ณ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า ฯ สะท้อนให้เห็นถึงบทบาทของประเทศไทยในฐานะศูนย์กลางวิชาการพุทธในระดับนานาชาติ อีกทั้งยังเปิดประเด็นใหม่ในการศึกษาพุทธศิลป์ที่ไม่จำกัดอยู่เพียงการเล่าเรื่องเชิงประวัติศาสตร์ แต่ยังรวมถึงการแปลงภาวะจิตวิญญาณเป็นสัญลักษณ์ร่วมสมัย
6. บทสรุป
“การสร้างภาพแทนแห่งการชำระจิตเจ็ดประการ” ถือเป็นการเปิดพื้นที่ใหม่ทั้งทางพุทธศิลป์และวิชาการ โดยเป็นความพยายามครั้งแรกในการตีความกระบวนการสมาธิภายในเชิงไอคอน ซึ่งช่วยให้ผู้ศึกษาทั้งนักวิชาการและผู้สนใจทั่วไปเข้าถึงสาระสำคัญของพระพุทธศาสนาได้อย่างเป็นรูปธรรมมากขึ้น การวิเคราะห์ดังกล่าวยังเป็นจุดเริ่มต้นของการพัฒนาแนวทางใหม่ ๆ ในการบูรณาการศิลปะ ปรัชญา และการปฏิบัติธรรม เพื่อเผยแพร่พระพุทธธรรมในบริบทโลกสมัยใหม่
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น