สถาบันสงฆ์เป็นองค์กรที่มีบทบาทสำคัญต่อสังคมไทยมาอย่างยาวนาน ทั้งในด้านศาสนา การศึกษา และสังคมสงเคราะห์ โดยมีคณะสงฆาธิการในฐานะกลไกการปกครองคณะสงฆ์ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ซึ่งเจ้าอาวาสเป็นตำแหน่งที่อยู่ใกล้ชิดกับชุมชนที่สุด มีหน้าที่ดูแลวัดและพุทธศาสนิกชนโดยตรง
อย่างไรก็ตาม ในแง่กฎหมายได้เกิดคำถามสำคัญว่า “เจ้าอาวาสจะถือเป็นเจ้าพนักงานตามกฎหมายหรือไม่” โดยเฉพาะเมื่อเจ้าอาวาสต้องใช้อำนาจหน้าที่ เช่น การออกหนังสือรับรอง การจัดการทรัพย์สินวัด การจัดตั้งหรือยุบเลิกกิจกรรมทางศาสนา ฯลฯ ประเด็นนี้ได้ถูกหยิบยกขึ้นมาพูดคุยในรายการเสวนา “คุยเฟื่องเรื่องพระไตรปิฎกกับสังคม” ซึ่งจัดขึ้นเพื่อเป็นปูชนียบูชาแด่พระธรรมวชิรปัญญาจารย์ (เทียบ สิริญาโณ ป.ธ.9) โดยมีผู้ทรงคุณวุฒิด้านกฎหมายและพระพุทธศาสนาร่วมอภิปรายเมื่อวันที่ 17 กันยายน 2568
1. กรอบแนวคิดทางกฎหมายเกี่ยวกับ “เจ้าพนักงาน”
ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 1 (16) กำหนดว่า “เจ้าพนักงาน” หมายถึงบุคคลซึ่งกฎหมายบัญญัติให้มีอำนาจหน้าที่ในการปฏิบัติราชการ ไม่ว่าจะเป็นข้าราชการ พนักงาน หรือบุคคลที่ได้รับมอบหมายโดยกฎหมายให้ใช้อำนาจแทนรัฐ
ดังนั้น การพิจารณาว่าเจ้าอาวาสเป็นเจ้าพนักงานหรือไม่นั้น ต้องพิจารณาจาก (1) ฐานะตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ และ (2) ขอบเขตหน้าที่ที่กฎหมายให้อำนาจ
2. ฐานะทางกฎหมายของเจ้าอาวาสตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์
พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2505 มาตรา 33 กำหนดหน้าที่เจ้าอาวาส เช่น
-
ปกครองคณะสงฆ์ภายในวัด
-
บริหารจัดการทรัพย์สินของวัด
-
ดูแลกิจการด้านพระศาสนาและการปกครองสงฆ์
แม้บทบัญญัติดังกล่าวให้เจ้าอาวาสมีอำนาจในเชิงปกครอง แต่เป็นอำนาจที่เกิดขึ้นภายในโครงสร้างคณะสงฆ์ ไม่ใช่อำนาจทางปกครองรัฐโดยตรง ต่างจากข้าราชการหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ
3. ปัญหาการตีความ : เจ้าอาวาสเป็นเจ้าพนักงานหรือไม่
มีข้อโต้แย้ง 2 แนวทาง ดังนี้
-
ฝ่ายที่เห็นว่าเจ้าอาวาสเป็นเจ้าพนักงาน
-
เจ้าอาวาสใช้อำนาจในเรื่องทรัพย์สินวัด ซึ่งถือเป็นทรัพย์สินของแผ่นดินประเภทหนึ่ง
-
เจ้าอาวาสมีอำนาจลงนามเอกสารที่ส่งผลต่อประชาชน เช่น หนังสือรับรองการจัดงานศาสนา การอนุญาตให้ใช้พื้นที่วัด
-
ศาลฎีกาเคยมีคำพิพากษาบางกรณีที่ถือว่า “พระสงฆ์ซึ่งทำหน้าที่ตามกฎหมาย” สามารถเข้าข่ายเป็นเจ้าพนักงาน
-
-
ฝ่ายที่เห็นว่าเจ้าอาวาสไม่ใช่เจ้าพนักงาน
-
อำนาจหน้าที่ของเจ้าอาวาสเป็นไปเพื่อการปกครองสงฆ์ มิใช่อำนาจรัฐโดยตรง
-
การปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าอาวาสเป็นไปตามพระธรรมวินัยและพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ ซึ่งมีลักษณะเป็นกฎหมายพิเศษเฉพาะ มิใช่กฎหมายปกครองทั่วไป
-
หากตีความว่าเป็นเจ้าพนักงาน จะทำให้พระสงฆ์ต้องรับผิดเช่นเดียวกับข้าราชการ ซึ่งอาจไม่สอดคล้องกับหลักการแบ่งแยกศาสนากับการเมืองการปกครอง
-
4. ผลกระทบเชิงกฎหมายและสังคม
-
หากตีความว่าเจ้าอาวาสเป็นเจ้าพนักงาน : จะทำให้พระสงฆ์ต้องอยู่ภายใต้กฎหมายอาญามาตรา 157 (ความผิดฐานเจ้าพนักงานละเว้นการปฏิบัติหน้าที่) ซึ่งอาจส่งผลต่อเสถียรภาพของคณะสงฆ์ เนื่องจากพระสงฆ์ต้องรับผิดในกรอบเดียวกับข้าราชการ
-
หากตีความว่าไม่ใช่เจ้าพนักงาน : อาจทำให้การตรวจสอบการใช้อำนาจของเจ้าอาวาสไม่เข้มแข็งพอ โดยเฉพาะเรื่องการจัดการทรัพย์สินวัด และเปิดช่องให้เกิดการทุจริตได้
5. แนวทางเสนอแนะ
เพื่อแก้ไขความไม่ชัดเจน ควรมีมาตรการทางกฎหมายที่กำหนดสถานะของเจ้าอาวาสให้ชัดเจน เช่น
-
กำหนดให้เจ้าอาวาสเป็น “ผู้ปฏิบัติหน้าที่ทางศาสนา” ไม่ใช่เจ้าพนักงานโดยตรง แต่ต้องอยู่ภายใต้การตรวจสอบของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
-
กำหนดบทบัญญัติพิเศษในพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ เพื่อสร้างกลไกตรวจสอบความโปร่งใสโดยไม่ต้องใช้มาตรา 157 โดยตรง
-
เปิดพื้นที่ให้สังคมและพุทธศาสนิกชนมีส่วนร่วมในการตรวจสอบการบริหารวัด เพื่อสร้างสมดุลระหว่างหลักพระธรรมวินัยและกฎหมายบ้านเมือง
บทสรุป
ปัญหาสถานะทางกฎหมายของเจ้าอาวาสสะท้อนความซับซ้อนระหว่าง “กฎหมายบ้านเมือง” กับ “กฎหมายศาสนา” แม้เจ้าอาวาสมีอำนาจตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ แต่ยังไม่ชัดเจนว่าจะถือเป็นเจ้าพนักงานตามกฎหมายอาญาหรือไม่ การตีความทั้งสองแนวทางต่างมีผลกระทบต่อคณะสงฆ์และสังคมโดยรวม ดังนั้น แนวทางที่เหมาะสมคือการปรับปรุงกฎหมายให้ชัดเจน พร้อมสร้างระบบตรวจสอบที่สมดุล เพื่อรักษาทั้งความศักดิ์สิทธิ์ของสถาบันสงฆ์และหลักนิติรัฐของประเทศ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น