การมีสติ (Mindfulness) และสมาธิ (Meditation/Concentration) ถือเป็นแก่นกลางของพระพุทธศาสนาทั้งสามนิกายใหญ่ ได้แก่ เถรวาท (Theravāda), มหายาน (Mahāyāna) และ วัชรยาน (Vajrayāna) แต่ละนิกายมีแนวคิด จุดเน้น และรูปแบบการประยุกต์ใช้ที่แตกต่างกันไปตามบริบทวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ ในปัจจุบัน แนวคิดเหล่านี้ได้ขยายออกสู่เวทีสากล โดยเฉพาะผ่านการศึกษาเชิงจิตวิทยา การแพทย์ และการพัฒนาองค์ความรู้ด้านสันติภาพ
เวทีเสวนา MTV Panel: “Mindfulness & Meditation in Mahāyāna, Theravāda and Vajrayāna Schools” ซึ่งจัดขึ้นที่ IBSC, MCU เมื่อวันที่ 14 กันยายน 2025 ได้แสดงให้เห็นถึงความร่วมมือและการเปรียบเทียบที่ไม่เคยมีมาก่อนระหว่างสามประเพณี ผ่านการบรรยายของ Ven. Dr. Neminda (Theravāda), Ven. Dr. Ugyen Tsherring (Vajrayāna) และ Sister Tinh Ngoc (Mahāyāna) โดยมีการสาธิตการปฏิบัติจริง การสนทนาเชิงวิชาการ และการแปลภาษาอังกฤษ–ไทยเพื่อขยายการเข้าถึง
แนวคิดของการมีสติและสมาธิในแต่ละนิกาย
-
เถรวาท (Theravāda)
-
เน้น สติปัฏฐาน 4 (กาย เวทนา จิต ธรรม) เป็นแนวทางหลัก
-
สมาธิแบ่งเป็น สมถะ (ความสงบ) และ วิปัสสนา (ปัญญาเห็นแจ้ง)
-
วัตถุประสงค์สูงสุดคือการดับทุกข์ บรรลุนิพพาน ผ่านการรู้ตามความเป็นจริง
-
-
มหายาน (Mahāyāna)
-
การมีสติสัมพันธ์กับ โพธิจิต (จิตแห่งการตรัสรู้เพื่อประโยชน์แก่สรรพสัตว์)
-
สมาธิเป็นฐานของ ปัญญาปรัชญา (Prajñā) เช่น ในพระสูตรมหาปรัชญาปารมิตา
-
วัตถุประสงค์สูงสุดคือการบรรลุพุทธภาวะเพื่อเกื้อกูลสรรพสัตว์ (Bodhisattva Ideal)
-
-
วัชรยาน (Vajrayāna)
-
ผสาน สมาธิ กับ พิธีกรรม–สัญลักษณ์ เช่น มัณฑละ มนตรา และการทำสมาธิบนเทพยดา (Deity Yoga)
-
การมีสติถูกขยายไปสู่การใช้ชีวิตประจำวัน ผ่าน “การแปลงพลังงาน–กิเลส” ให้เป็นปัญญา
-
วัตถุประสงค์สูงสุดคือ การตรัสรู้ที่รวดเร็ว ภายใต้กรอบ “ตันตระโยคะ”
-
การเปรียบเทียบ
| ประเด็น | เถรวาท (Theravāda) | มหายาน (Mahāyāna) | วัชรยาน (Vajrayāna) |
|---|---|---|---|
| ฐานความคิด | สติปัฏฐาน 4 | โพธิจิต + ปรัชญาปารมิตา | ตันตระ + มัณฑละ |
| วิธีปฏิบัติ | สมถะ–วิปัสสนา | สมาธิ–ปรัชญาเชิงกรุณา | มนตรา–โยคะ–พิธีกรรม |
| เป้าหมาย | นิพพานส่วนบุคคล | การบรรลุพุทธภาวะเพื่อสรรพสัตว์ | การตรัสรู้รวดเร็วโดยใช้พลังงานกิเลส |
| การสอนสติ | เฝ้าดูตามจริง | สติผสานเมตตากรุณา | สติในทุกกิจกรรมเชิงสัญลักษณ์ |
การประยุกต์ใช้ในยุคปัจจุบัน
-
ด้านการศึกษา
-
เถรวาท: ใช้ หลักสูตรสติปัฏฐานในโรงเรียน เพื่อเสริมสมาธิและวินัย
-
มหายาน: ส่งเสริม เมตตาและความกรุณา ในการเรียนการสอน สร้างพลเมืองโลก
-
วัชรยาน: ใช้ การสร้างจินตภาพและศิลปะสมาธิ ในการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์
-
-
ด้านสุขภาพจิตและจิตบำบัด
-
เถรวาท: เป็นพื้นฐานของโปรแกรม MBSR (Mindfulness-Based Stress Reduction)
-
มหายาน: เสริมด้วย Compassion-based Therapy และการพัฒนาอารมณ์บวก
-
วัชรยาน: ใช้เทคนิค Visualization และ Sound Healing เสริมสมาธิ
-
-
ด้านการอยู่ร่วมกันในสังคมโลกาภิวัตน์
-
เถรวาท: เสนอ “สติในชีวิตประจำวัน” เป็นแนวทางลดความเครียด
-
มหายาน: ใช้ “โพธิจิต” เป็นแนวทางสร้างวัฒนธรรมสันติภาพ
-
วัชรยาน: เสนอ “การแปลงพลังงานเชิงลบ” สู่การสร้างสรรค์
-
การเชื่อมโยงกับบริบทโลกตะวันตก
ตามการศึกษาโดย Hwang Sooni เรื่องพระพุทธศาสนาในยุโรป พบว่าแนวปฏิบัติเรื่องสติและสมาธิถูกปรับเข้ากับ ปัจเจกนิยม (individualism), โลกวิสัย (secularization), และ การค้าเชิงจิตวิญญาณ (commodification) การมีสติในรูปแบบ Theravāda–MBSR ถูกใช้เชิงการแพทย์, Mahāyāna–Compassion ถูกใช้ในการศึกษาและสังคมสงเคราะห์, ส่วน Vajrayāna มักถูกนำมาในรูปแบบศิลปะ จินตนาการ และการปฏิบัติแบบรีทรีต
บทสรุป
การมีสติและสมาธิเป็นหัวใจร่วมของพระพุทธศาสนาทั้งสามนิกาย แม้จะแตกต่างกันทั้งในเชิง แนวคิด–วิธีปฏิบัติ–เป้าหมาย แต่กลับมีความเชื่อมโยงกันในฐานะ “หนทางแห่งการตื่นรู้และการอยู่ร่วมอย่างสันติ” การเสวนา MTV Panel (2025) จึงเป็นตัวอย่างสำคัญของการสร้างสะพานเชื่อมระหว่างประเพณีทั้งสาม และแสดงให้เห็นว่าพุทธศาสนาสามารถมีบทบาทในยุค AI–โลกาภิวัตน์ ทั้งในด้าน การศึกษา จิตบำบัด และการสร้างสังคมสันติสุข
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น