วิเคราะห์การจัดการคุณภาพการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกบาลียุคเอไอ

 

พระปริยัติธรรมแผนกบาลีเป็นระบบการศึกษาที่สืบทอดมาอย่างยาวนานในพระพุทธศาสนาเถรวาท มีบทบาทสำคัญทั้งในการธำรงพระธรรมคำสอนและการสร้างพระนักปราชญ์เพื่อทำหน้าที่เผยแผ่พระศาสนา ในศตวรรษที่ 21 การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี โดยเฉพาะ ปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence: AI) ได้เข้ามามีอิทธิพลต่อกระบวนการจัดการศึกษาในทุกระดับ รวมถึงการศึกษาพระปริยัติธรรมด้วย

การประชุมสัมมนาพระปริยัตินิเทศก์และผู้เกี่ยวข้อง ประจำปีงบประมาณ 2568 เมื่อวันที่ 13 กันยายน 2568 ณ หอประชุมพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม โดยมีการบรรยายและเสวนาในหัวข้อ “การจัดการคุณภาพการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกบาลี” และ “การบูรณาการการนิเทศ ติดตาม ประเมินผลกับการพัฒนาการศึกษาพระปริยัติธรรม” เป็นเวทีสำคัญที่ชี้ให้เห็นทิศทางการพัฒนาคุณภาพการศึกษาพระบาลีในบริบทปัจจุบัน

---

1. การจัดการคุณภาพการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกบาลี

1. แนวคิดคุณภาพการศึกษาในมิติพุทธ

   • เน้นความถูกต้องของพระบาลี การสืบทอดมรดกธรรม และการสร้างศรัทธา

   • คุณภาพไม่จำกัดเฉพาะผลการสอบ แต่รวมถึงกระบวนการเรียนรู้ การปฏิบัติ และการนำธรรมะไปใช้จริงในชีวิต

2. ประเด็นจากการประชุมสัมมนา

   • การบรรยายพิเศษโดยพระพรหมโมลี แม่กองบาลีสนามหลวง ชี้ให้เห็นความสำคัญของระบบการจัดการคุณภาพที่มีมาตรฐานเดียวกันทั่วประเทศ

   • การเสวนาเชิงปฏิบัติการโดยพระนักวิชาการและผู้ทรงคุณวุฒิ สะท้อนการบูรณาการการนิเทศ ติดตาม และประเมินผล เข้ากับการพัฒนาคุณภาพการศึกษา

3. การมีส่วนร่วมของหลายฝ่าย

   • ทั้งคณะสงฆ์ หน่วยงานราชการ และผู้ทรงคุณวุฒิ แสดงถึงการพัฒนาที่อาศัยความร่วมมือแบบมีส่วนร่วม (participatory approach)

---

2. การจัดการคุณภาพพระปริยัติธรรมในยุค AI

1. การนำ AI มาประยุกต์ใช้

   • ระบบวิเคราะห์ข้อสอบบาลีอัตโนมัติ: ตรวจจับจุดอ่อนของผู้เรียนและเสนอแนะแบบเฉพาะบุคคล (personalized learning)

   • คลังข้อมูลบาลีดิจิทัล: สร้างฐานข้อมูลพระไตรปิฎกเชื่อมโยงกับการเรียนการสอน

   • เครื่องมือสอนบาลีออนไลน์: ใช้ AI เป็นผู้ช่วยในการแปล วิเคราะห์ไวยากรณ์ และสังเคราะห์ความหมาย

2. โอกาสและความท้าทาย

   • โอกาส: ทำให้การเรียนบาลีเข้าถึงได้ง่ายขึ้น เปิดกว้างแก่ฆราวาสและเยาวชน เพิ่มความเท่าเทียมทางการศึกษา

   • ความท้าทาย: ต้องรักษาความถูกต้องของเนื้อหาธรรมะ ป้องกันการบิดเบือน และคงไว้ซึ่งการฝึกจิตใจ ไม่ให้การเรียนบาลีเป็นเพียงเชิงวิชาการหรือเทคนิค

3. การประเมินคุณภาพในยุค AI

   • จากเดิมที่อิงผลการสอบ → สู่การวิเคราะห์ข้อมูลการเรียนรู้แบบต่อเนื่อง (learning analytics)

   • เน้นการประเมินสมรรถนะทั้งทางปัญญาและทางจิตใจ เช่น ความเข้าใจในธรรมะ การนำไปปฏิบัติจริง และการมีส่วนร่วมในชุมชน

---

3. การบูรณาการการนิเทศ ติดตาม และการพัฒนา

• AI สามารถช่วยนิเทศและติดตามได้แบบเรียลไทม์ เช่น การประเมินการสอนของพระครูผู้สอนผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์

• การพัฒนาครูผู้สอนสามารถทำได้ต่อเนื่อง โดยใช้ข้อมูลจาก AI เพื่อชี้แนะแนวทางการอบรม

• อย่างไรก็ตาม ปัจจัยมนุษย์ เช่น ความเมตตา การเป็นกัลยาณมิตร และการถ่ายทอดประสบการณ์ ยังคงเป็นหัวใจที่เทคโนโลยีแทนไม่ได้

---

บทสรุป

การจัดการคุณภาพการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกบาลีในยุค AI ต้องอาศัยทั้ง การรักษาคุณค่าดั้งเดิม ของพระพุทธศาสนา และ การใช้เทคโนโลยีอย่างสร้างสรรค์ เพื่อตอบโจทย์การเรียนรู้ของสังคมปัจจุบัน

• การประชุมสัมมนาที่พุทธมณฑลปี 2568 แสดงให้เห็นการตระหนักถึงการพัฒนาคุณภาพอย่างเป็นระบบ

• ยุค AI นำเสนอโอกาสใหม่ ๆ ในการเรียนรู้บาลีที่เข้าถึงง่าย ทันสมัย และวัดผลได้ชัดเจน

• แต่หัวใจของคุณภาพการศึกษาพระบาลียังคงอยู่ที่การฝึกฝนจิตใจ การมีครูบาอาจารย์เป็นแบบอย่าง และการประยุกต์ธรรมะสู่การดำเนินชีวิต

กล่าวได้ว่า พระปริยัติธรรมแผนกบาลียุค AI คือการผสาน “ภูมิปัญญาดั้งเดิม” กับ “นวัตกรรมร่วมสมัย” เพื่อธำรงพระศาสนาให้มั่นคงและยั่งยืนต่อไป