วิเคราะห์แผนปฏิบัติการด้านบูรณาการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ระยะที่ 5 (พ.ศ. 2571–2575): เน้น SROI–Result Chain–Ecosystem สู่การพัฒนาที่ยั่งยืน “อยู่รอด พอเพียง ยั่งยืน”

บทความนี้วิเคราะห์แผนปฏิบัติการด้านบูรณาการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ระยะที่ 5 (พ.ศ. 2571–2575) ซึ่งดำเนินการโดยสถาบันส่งเสริมและพัฒนากิจกรรมปิดทองหลังพระ สืบสานแนวพระราชดำริ โดยมีการบูรณาการเครื่องมือ SROI (Social Return on Investment), Result Chain และแนวคิด Ecosystem เพื่อสร้างผลลัพธ์การพัฒนาที่ยั่งยืนในระดับชุมชนและประเทศ โดยเน้นการสร้างฐาน “อยู่รอด พอเพียง ยั่งยืน” อันเป็นการยกระดับจากการพึ่งตนเองไปสู่การเชื่อมโยงเชิงระบบกับภาครัฐ เอกชน และสังคม

---

1. บทนำ

การขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง (พอเพียง–มีเหตุผล–มีภูมิคุ้มกัน พร้อมคุณธรรมและความรู้) ได้รับการพัฒนาต่อเนื่องมากว่า 16 ปี โดยมูลนิธิปิดทองหลังพระฯ และสถาบันส่งเสริมและพัฒนากิจกรรมปิดทองหลังพระฯ ผ่านแผนปฏิบัติการระยะที่ 1–4 ตั้งแต่การสร้างพื้นที่ต้นแบบ ขยายผลการพัฒนา สู่การสร้างเครือข่ายยั่งยืน ปัจจุบันแผนระยะที่ 4 จะสิ้นสุดในปี 2570 จึงเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในการจัดทำแผนระยะที่ 5 (พ.ศ. 2571–2575)

---

2. กรอบแนวคิดเชิงวิเคราะห์

แผนปฏิบัติการระยะที่ 5 ใช้ 3 เครื่องมือหลัก เพื่อสร้างความเข้มแข็งในการวัดผลและการขับเคลื่อน ได้แก่

1. SROI (Social Return on Investment)

   • เน้นการประเมินคุณค่าผลลัพธ์ทางสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากการลงทุนเชิงพัฒนา

   • วัดความคุ้มค่าของการลงทุนในเชิงสังคมมากกว่าตัวเงิน

2. Result Chain

   • เชื่อมโยงระหว่าง Input → Output → Outcome → Impact

   • ทำให้เห็นความสัมพันธ์เชิงเหตุและผลที่นำไปสู่เป้าหมายระยะยาว

3. Ecosystem Approach

   • มองการพัฒนาเชื่อมโยงเป็นระบบนิเวศ ทั้งภาครัฐ เอกชน สถาบันการศึกษา และชุมชน

   • เน้นการทำงานร่วมกันแบบบูรณาการ มากกว่าการทำงานรายโครงการ

---

3. วิเคราะห์สาระสำคัญของแผนระยะที่ 5

1. เน้นการจัดการความรู้และถอดบทเรียน

   • นำความสำเร็จและข้อจำกัดของระยะที่ผ่านมา มาใช้พัฒนาต้นแบบใหม่

   • ส่งต่อองค์ความรู้ให้หน่วยงานท้องถิ่นและชุมชนสามารถขับเคลื่อนเองได้

2. เสริมประสิทธิภาพในพื้นที่ต้นแบบ

   • พัฒนาเรื่องการจัดการน้ำ เกษตร และเครือข่ายเกษตรกร

   • ใช้ SROI วัดผลลัพธ์เชิงคุณค่าในแต่ละพื้นที่

3. มุ่งเน้นการพัฒนารายพื้นที่แทนรายโครงการ

   • ลดปัญหาการประเมินที่ไม่สะท้อนความจริง

   • วัดผลสำเร็จจากการเปลี่ยนแปลงในชุมชนแบบองค์รวม

4. เชื่อมโยงกับยุทธศาสตร์ชาติและ SDGs

   • ตอบสนองเป้าหมายยุทธศาสตร์ชาติ (พ.ศ. 2561–2580)

   • สนับสนุนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) โดยเฉพาะด้านความยากจน การจัดการทรัพยากร และความเท่าเทียม

---

4. กรอบพัฒนาสามขั้น: อยู่รอด – พอเพียง – ยั่งยืน

แผนระยะที่ 5 สะท้อนการต่อยอดพัฒนาชุมชนใน 3 ขั้นตอนเชิงพลวัต ได้แก่

• อยู่รอด: เน้นแก้ปัญหาปัจจัยพื้นฐาน เช่น น้ำเพื่อการเกษตร อาหาร และรายได้ขั้นต่ำ

• พอเพียง: สร้างสมดุลรายได้–รายจ่าย พัฒนาความรู้ สร้างภูมิคุ้มกันทางเศรษฐกิจและสังคม

• ยั่งยืน: ขยายเครือข่ายการพัฒนา สร้างระบบเศรษฐกิจชุมชนที่เชื่อมโยงกับเศรษฐกิจระดับประเทศ และรักษาสิ่งแวดล้อม

---

5. ความท้าทายและข้อเสนอเชิงนโยบาย

1. ความต่อเนื่องเชิงนโยบาย – ต้องได้รับความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรี (คาดภายในปีงบประมาณ 2569) เพื่อให้การดำเนินงานไม่สะดุด

2. การประเมินผลที่แท้จริง – ควรเสริมศักยภาพท้องถิ่นในการใช้เครื่องมือ SROI และ Result Chain

3. การสร้างความร่วมมือแบบ Ecosystem – ต้องมีการบูรณาการทุกภาคส่วน โดยเฉพาะเอกชนและสถาบันการศึกษา

4. การสื่อสารสาธารณะ – ควรสร้างความเข้าใจในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงอย่างเป็นรูปธรรม เพื่อลดการตีความคลาดเคลื่อน

---

6. บทสรุป

แผนปฏิบัติการด้านบูรณาการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ระยะที่ 5 (พ.ศ. 2571–2575) เป็นกลไกสำคัญที่ต่อยอดจากความสำเร็จในระยะที่ผ่านมา โดยใช้เครื่องมือ SROI, Result Chain และ Ecosystem เป็นกรอบประเมินและขับเคลื่อน สู่การพัฒนาที่สร้างสมดุลทั้งมิติชุมชน สังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ภายใต้ปรัชญา “อยู่รอด – พอเพียง – ยั่งยืน” ซึ่งไม่เพียงตอบสนองยุทธศาสตร์ชาติ แต่ยังเป็นรากฐานของการพัฒนาที่ยั่งยืนของประเทศในระยะยาว

การนำ นโยบายรัฐบาลของนายอนุทิน ชาญวีรกุล ที่จะเสนอให้ที่ประชุมรัฐสภาวันที่ 29 กันยายน 2568 มาวิเคราะห์ว่าสอดรับกับ แผนปฏิบัติการด้านบูรณาการขับเคลื่อนการพัฒนาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ระยะที่ 5 (พ.ศ. 2571–2575) หรือไม่ สามารถทำได้โดยพิจารณาจากจุดร่วม จุดแตกต่าง และข้อท้าทาย ดังนี้:

---

1. ข้อมูลพื้นฐานจากนโยบายรัฐบาล

จากแหล่งข่าวพบว่านโยบายรัฐบาลภายใต้ นายอนุทิน ชาญวีรกุล เตรียมแถลงต่อรัฐสภานั้น มีโครงสร้าง (โดยสรุป) ประกอบด้วย 5 ด้าน และ 15 แนวทาง เพื่อรับมือกับปัญหาที่กำลังเผชิญในประเทศ ได้แก่ เศรษฐกิจ สังคม ความมั่นคง สิ่งแวดล้อม และการปฏิรูปภาครัฐ โดยมีสาระสำคัญที่เกี่ยวข้องกับแนวทางพัฒนาที่ยั่งยืน ดังนี้:

• ยกระดับความสามารถในการแข่งขันของเศรษฐกิจโดยยึดหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และสร้างระบบเศรษฐกิจที่โปร่งใส ยุติธรรม และยั่งยืน ThaiPublica

• การส่งเสริมเกษตรกรและชุมชนท้องถิ่นให้เข้มแข็ง เช่น การจัดการราคาสินค้าเกษตร การสนับสนุนพลังงานสะอาดในภาคการเกษตร ฯลฯ ThaiPublica+1

• การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม การฟื้นฟู และลดผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ แนวหน้า+1

• การบริหารราชการภาครัฐให้ทันสมัย โปร่งใส และเชื่อมโยงกัน รวมถึงปฏิรูปกฎหมายและระเบียบราชการที่เป็นอุปสรรค ThaiPublica+1

จึงสรุปได้ว่านโยบายดังกล่าวมีจุดมุ่งหมายที่ใกล้เคียงกับแนวทางพัฒนาที่ยั่งยืน และมีเป้าหมายให้การพัฒนาของประเทศไม่เพียงแก้ปัญหาเฉพาะหน้า แต่สร้างโครงสร้างพื้นฐานทางนโยบายที่ยั่งยืน

---

2. จุดร่วมระหว่างนโยบายรัฐบาล กับแผนระยะที่ 5

เมื่อเปรียบเทียบกับกรอบแนวคิดของแผนปฏิบัติการระยะที่ 5 (พ.ศ. 2571–2575) ที่มุ่งเน้น SROI – Result Chain – Ecosystem และกรอบ อยู่รอด – พอเพียง – ยั่งยืน พบว่า:

ด้าน	จุดร่วมที่เห็นได้ชัด	หมายเหตุ / โอกาสเสริม
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง	รัฐบาลประกาศยึดเป็นแนวทางในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจและสังคม (“สร้างระบบเศรษฐกิจที่โปร่งใส ยั่งยืน”) ThaiPublica+1	การกล่าวนโยบายเป็นจุดเริ่มต้น แต่ต้องแปลงเป็นแผนปฏิบัติการที่จับต้องได้
การส่งเสริมเกษตรกร / เทคโนโลยีเกษตร	รัฐบาลมุ่งสนับสนุนเกษตรกรผ่านมาตรการราคาสินค้าเกษตร และพลังงานสะอาดในภาคเกษตร ThaiPublica	สอดรับกับเป้าหมายของแผน ที่จะพัฒนาการเกษตรในพื้นที่ต้นแบบ
สิ่งแวดล้อม / การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ	มีนโยบายฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติ และลดผลกระทบสิ่งแวดล้อม แนวหน้า+1	ตรงกับแนวคิด ecosystem และมิติสิ่งแวดล้อมในแผนระยะที่ 5
การปฏิรูปภาครัฐ / การบริหารราชการ	เน้นให้ภาครัฐโปร่งใส ร่วมมือกับภาคเอกชนและประชาชน ปรับปรุงกฎหมายและระเบียบให้ทันสมัย ThaiPublica+2แนวหน้า+2	ตรงกับแนวคิด ecosystem และการบูรณาการหลายภาคส่วน

จากตารางข้างต้น จะเห็นได้ว่า นโยบายรัฐบาลของนายอนุทินมีองค์ประกอบหลายอย่างที่สอดคล้องกับแนวทางของแผนปฏิบัติการระยะที่ 5 โดยเฉพาะในเชิงมิติระบบ (ระบบเศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม) และการปฏิรูปภาครัฐ

---

3. ข้อจำกัดและช่องว่างที่อาจไม่สอดรับเต็มที่

ถึงแม้นโยบายรัฐบาลจะมีแนวทางที่สอดคล้องหลายประการ แต่ยังมีจุดอ่อนหรือช่องว่างที่ต้องพิจารณา:

1. ความชัดเจนด้านเครื่องมือวัดผล (SROI / Result Chain)

   • นโยบายในปัจจุบันยังอยู่ในระดับกว้าง ไม่ได้ชัดเจนในตัวชี้วัด (Indicators) หรือวิธีประเมินคุณค่าเชิงสังคม (SROI)

   • หากไม่มีการกำหนดตัวชี้วัดที่ชัดเจนและเครื่องมือประเมินผลที่แข็งแรง จะทำให้ไม่สามารถวัด “ผลลัพธ์” ที่เป็นรูปธรรมได้

2. การบูรณาการแบบ Ecosystem ที่แท้จริง

   • นโยบายกล่าวถึงการเชื่อมโยงภาคต่าง ๆ แต่ยังไม่ปรากฏกลไกชัดเจนของความร่วมมือระหว่างภาครัฐ เอกชน ชุมชน การศึกษา ในระดับปฏิบัติ

   • ไม่มีการกล่าวชัดถึงบทบาทของพื้นที่ต้นแบบ หรือกลไกระดับชุมชนในพื้นที่เฉพาะ

3. ลำดับเวลา / ความยั่งยืน

   • นโยบายรัฐบาลอาจเป็นแผนระยะสั้น (4 ปี) ขณะที่แผนเศรษฐกิจพอเพียงระยะที่ 5 ยาว 5 ปี (2571–2575)

   • ต้องมีการรักษาต่อเนื่องข้ามรัฐบาล เพื่อให้แผนระยะที่ 5 สามารถเดินหน้าได้โดยไม่สะดุด

4. งบประมาณและแหล่งทุนสนับสนุน

   • นโยบายรัฐบาลอาจเผชิญกับข้อจำกัดงบประมาณ และอาจต้องอาศัยแหล่งทุนภายนอก เช่น เอกชน หรือแหล่งงบประมาณเสริม

   • แผนระยะที่ 5 ต้องคำนึงถึงความคุ้มค่า (Value for Money) รวมถึง SROI เพื่อให้การใช้งบประมาณสร้างผลลัพธ์สูงสุด

---

4. ระดับความสอดรับโดยรวม

เมื่อพิจารณาจากจุดร่วมและข้อจำกัด ผมประเมินว่า นโยบายรัฐบาลของนายอนุทิน มีความสอดรับกับแผนปฏิบัติการระยะที่ 5 ได้ในระดับปานกลางถึงสูง กล่าวคือ:

• มีทิศทางและแนวคิดที่สอดคล้องในหลายมิติ เช่น เศรษฐกิจพอเพียง การจัดการทรัพยากร สิ่งแวดล้อม และการปฏิรูปภาครัฐ

• แต่หากต้องการให้สอดรับ เต็มที่ กับกรอบ SROI–Result Chain–Ecosystem และหลัก “อยู่รอด – พอเพียง – ยั่งยืน” จะต้องเสริมในเชิงปฏิบัติ ได้แก่ ตัวชี้วัดระบบ ประเมินผลที่แข็งแรง กลไกบูรณาการจริง และความยั่งยืนข้ามรัฐบาล

---

5. ข้อเสนอแนะเชิงกลยุทธ์

เพื่อให้การนำนโยบายของรัฐบาลไปสู่การปฏิบัติโดยสอดรับกับแผนระยะที่ 5 ได้ดีขึ้น ผมขอเสนอแนวทางเสริมดังนี้:

1. กำหนดตัวชี้วัด SROI และ Result Chain สำหรับนโยบายหลัก

   • สำหรับแต่ละแนวทางนโยบาย ควรออกแบบ logical framework ที่เชื่อมโยง input → output → outcome → impact

   • กำหนดตัวชี้วัดเชิงตัวเงินและเชิงคุณภาพที่สามารถวัดได้ในช่วงระยะ 1–5 ปี

2. ตั้งกลไกบูรณาการแบบ Ecosystem

   • จัดตั้งคณะกรรมการบูรณาการระดับชาติ/ภูมิภาค ที่มีตัวแทนจากภาครัฐ เอกชน ชุมชน และสถาบันการศึกษา

   • สนับสนุน “พื้นที่ต้นแบบ” ที่มีบทบาทเป็นศูนย์กลางในการทดลองและขยายผล

3. ผนวกรัฐบาลกับแผนระยะยาว

   • ให้แผนระยะที่ 5 เป็นกรอบยุทธศาสตร์ที่รัฐบาลชุดใด ๆ ต้องยึดถือ

   • เชื่อมโยงงบประมาณประจำกับงบลงทุนให้สอดคล้องกับแผนระยะที่ 5

4. กลยุทธ์ด้านการสื่อสารและสร้างการมีส่วนร่วม

   • ให้ประชาชน ชุมชนเข้าใจปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในเชิงปฏิบัติ

   • ให้มีช่องทางรายงานผลแบบเปิด (Open Data) เพื่อความโปร่งใส

5. ประสานกับมาตรฐานสากล/เป้าหมาย SDGs

   • เชื่อมโยงนโยบายและแผนกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs)

   • ใช้การประเมินเชิงภายนอกหรือหน่วยงานอิสระตรวจสอบความคุ้มค่า

---

สรุป

นโยบายรัฐบาลของนายอนุทิน ชาญวีรกุล มีแนวทางหลายประการที่สอดรับกับแผนปฏิบัติการด้านบูรณาการเศรษฐกิจพอเพียง ระยะที่ 5 โดยเฉพาะในมิติแนวคิด การส่งเสริมเกษตรกร การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และการปฏิรูปภาครัฐ แต่ในเชิง รายละเอียดการปฏิบัติ ยังมีช่องว่างสำคัญที่จำเป็นต้องเติมเต็ม เช่น การกำหนดตัวชี้วัดที่แข็งแรง การสร้างกลไกบูรณาการจริง และการรักษาความต่อเนื่องข้ามรัฐบาล