บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งวิเคราะห์บทบาท หน้าที่ และความสำคัญของ “นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชน” ซึ่งเป็นสาขาที่เชื่อมโยงระหว่างพระพุทธศาสนาและศาสตร์การสื่อสาร โดยมีเป้าหมายเพื่อเผยแผ่ธรรมะในรูปแบบที่เข้ากับยุคสมัย ทั้งนี้ นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนมิใช่เพียงผู้ถ่ายทอดสารธรรมผ่านสื่อเท่านั้น หากแต่ยังเป็นผู้วิเคราะห์ วิจารณ์ และสังเคราะห์ประเด็นทางศาสนาในบริบทสังคมร่วมสมัย เพื่อส่งเสริมความเข้าใจอันลึกซึ้งของพระพุทธศาสนาแก่สาธารณชนอย่างมีวิจารณญาณ โดยเฉพาะในยุคที่สื่อดิจิทัลเปลี่ยนแปลงบทบาทของการสื่อสารไปอย่างรวดเร็ว บทความนี้จึงศึกษาทั้งกรอบแนวคิด อัตลักษณ์ และทักษะสำคัญของนักวิชาการกลุ่มนี้ รวมถึงความท้าทายที่ต้องเผชิญ
1. ความนำ
ในยุคที่เทคโนโลยีสารสนเทศมีบทบาทต่อการกำหนดทิศทางความคิดและพฤติกรรมของผู้คน “การสื่อสารพุทธธรรม” จึงต้องมีการปรับเปลี่ยนทั้งรูปแบบและเนื้อหาให้เหมาะสมกับบริบทสังคมสมัยใหม่ นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนจึงมีบทบาทสำคัญในการเชื่อมโยงธรรมะกับวิธีคิดและภาษาแห่งสื่อ เพื่อให้พระพุทธศาสนายังคงมีความหมายและบทบาทในยุคโลกาภิวัตน์
2. ความหมายและกรอบแนวคิด
นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชน หมายถึง บุคคลที่มีความเชี่ยวชาญทั้งด้านพระพุทธศาสนาและศาสตร์การสื่อสาร โดยสามารถวิเคราะห์และสร้างองค์ความรู้เกี่ยวกับการเผยแผ่ธรรมะผ่านสื่อมวลชน ทั้งในเชิงทฤษฎีและปฏิบัติ
กรอบแนวคิดที่ใช้ในการวิเคราะห์ ได้แก่
-
Communication for Development (C4D): การสื่อสารเพื่อพัฒนาจิตใจและสังคม
-
Media Literacy: ความรู้เท่าทันสื่อในฐานะกลไกเผยแพร่หรือบิดเบือนสารธรรม
-
Buddhist Hermeneutics: การตีความพระธรรมด้วยภาษาสื่อร่วมสมัย
3. บทบาทของนักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชน
-
ผู้เผยแผ่ธรรมะอย่างสร้างสรรค์
นักวิชาการต้องเลือกใช้สื่อและภาษาที่เหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมาย ไม่ว่าจะเป็นเยาวชน ชุมชน หรือประชาชนทั่วไป ทั้งผ่านบทความ รายการวิทยุ โทรทัศน์ หรือโซเชียลมีเดีย -
ผู้วิจารณ์เชิงวิชาการ
ทำหน้าที่ตรวจสอบและวิพากษ์การนำเสนอเรื่องศาสนาในสื่อ เช่น กรณีข่าวปลอมเกี่ยวกับพระ หรือการบิดเบือนคำสอนเพื่อวัตถุประสงค์ทางการเมือง -
ผู้สร้างองค์ความรู้และนวัตกรรม
ต้องศึกษาวิจัยเพื่อพัฒนาโมเดลใหม่ๆ เช่น การสื่อสารธรรมะผ่าน TikTok, Podcast หรือ AI เพื่อเข้าถึงคนรุ่นใหม่อย่างมีคุณภาพ -
ผู้ไกล่เกลี่ยความขัดแย้งด้านความเชื่อ
ในยุคที่ศาสนาอาจกลายเป็นต้นเหตุของความขัดแย้ง นักวิชาการต้องสามารถทำหน้าที่เป็นผู้ไกล่เกลี่ยด้วยปัญญาและความเข้าใจในพหุวัฒนธรรม
4. ทักษะสำคัญของนักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชน
-
ทักษะการตีความพระธรรมให้เหมาะกับบริบทสมัยใหม่
-
ทักษะการใช้สื่อและเทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม
-
ความสามารถในการวิเคราะห์เชิงสหวิทยาการ
-
ความกล้าหาญในการวิพากษ์และตั้งคำถามต่อวาทกรรมศาสนาในสังคม
-
ภาวะผู้นำทางปัญญาและจริยธรรม
5. กรณีศึกษา
ดร.สำราญ สมพงษ์ เป็นหนึ่งในนักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนที่มีผลงานเด่นในด้านการวิเคราะห์บทบาทพระสงฆ์ในสื่อ เขาไม่เพียงเสนอคำอธิบายเชิงวิชาการ แต่ยังวิจารณ์อย่างรอบคอบต่อบทบาทที่ไม่เหมาะสมของพระสงฆ์ในบางกรณี พร้อมเสนอแนวทางที่พุทธศาสนาจะสามารถฟื้นคืนศรัทธาได้อย่างยั่งยืนผ่านกลไกของสื่อ
6. ความท้าทายและข้อเสนอแนะ
-
ความเข้าใจผิดของสาธารณชนเกี่ยวกับบทบาทของนักวิชาการ
-
การถูกต่อต้านเมื่อวิพากษ์องค์กรสงฆ์หรือประเด็นละเอียดอ่อน
-
การขาดงบประมาณและการสนับสนุนจากรัฐหรือภาคประชาสังคม
ข้อเสนอแนะ:
-
สร้างเครือข่ายนักวิชาการด้านพุทธสื่อสาร
-
ผลักดันหลักสูตรการศึกษาที่บูรณาการพุทธธรรมกับการสื่อสาร
-
ส่งเสริมการวิจัยสื่อใหม่กับการสื่อสารธรรมะ
-
ผลิตสื่อที่สะท้อนหลักธรรมและเป็นมิตรกับคนรุ่นใหม่
7. สรุป
นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนเป็น “สะพานแห่งปัญญา” ที่เชื่อมโยงธรรมะกับสื่ออย่างสร้างสรรค์และมีจริยธรรม บทบาทของพวกเขาสำคัญยิ่งในยุคที่ความเข้าใจศาสนาอาจถูกบิดเบือน หรืออ่อนแรงลงจากอิทธิพลของบริโภคนิยมและข่าวลวง การสนับสนุนกลุ่มนักวิชาการนี้ให้มีพื้นที่ในการแสดงออกและวิจัยอย่างเสรีจึงเป็นสิ่งจำเป็นต่ออนาคตของพระพุทธศาสนาในโลกยุคใหม่
บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งวิเคราะห์บทบาท หน้าที่ และคุณลักษณะของนักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนในบริบทสังคมร่วมสมัย โดยพิจารณาจากแนวคิดเชิงพุทธศาสตร์ผสมผสานกับทฤษฎีสื่อสารมวลชนสมัยใหม่ เพื่อเสนอแนวทางในการพัฒนาองค์ความรู้ การสื่อสารที่มีคุณธรรม และการใช้พุทธธรรมเป็นเครื่องมือในการสร้างความเข้าใจในสังคมพหุวัฒนธรรม
1. บทนำ
ในยุคที่ข้อมูลข่าวสารไหลบ่าและท่ามกลางความขัดแย้งทางความคิดในสังคม การสื่อสารที่ยึดหลักธรรมและคุณธรรมจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่ง “พุทธสื่อสารมวลชน” (Buddhist Mass Communication) จึงเกิดขึ้นเป็นแนวทางในการประยุกต์ใช้หลักพระพุทธศาสนาในการสื่อสารเพื่อสร้างสันติภาพ ความเข้าใจ และการเปลี่ยนแปลงสังคมอย่างมีจริยธรรม นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารจึงมีบทบาทสำคัญทั้งในเชิงวิชาการ การผลิตองค์ความรู้ และการเผยแพร่สื่อธรรมะที่เข้าใจง่ายและเข้าถึงประชาชน
2. แนวคิดเชิงทฤษฎี
นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนต้องอาศัยการผสมผสานแนวคิดจาก 2 สาขา ได้แก่
-
ทฤษฎีการสื่อสารมวลชน เช่น ทฤษฎีการตั้งวาระข่าวสาร (Agenda-Setting Theory), ทฤษฎีการสร้างความหมายร่วม (Framing Theory), ทฤษฎีการสื่อสารเพื่อสันติ (Peace Communication)
-
หลักพุทธธรรม เช่น อริยสัจ 4, อิทธิบาท 4, สัปปุริสธรรม 7 และหลักไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปัญญา)
นักวิชาการจะต้องทำหน้าที่เชื่อมโยงหลักธรรมเหล่านี้เข้ากับกลไกการสื่อสารเพื่อสร้างความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง และส่งเสริมสติปัญญาให้กับผู้รับสารอย่างมีคุณภาพ
3. บทบาทของนักวิชาการด้านพุทธสื่อสาร
บทบาทหลักของนักวิชาการด้านพุทธสื่อสาร ได้แก่:
-
บทบาททางวิชาการ: วิจัย วิเคราะห์ และสร้างองค์ความรู้ที่อิงหลักธรรมทางพุทธศาสนาและทฤษฎีการสื่อสาร
-
บทบาทสื่อมวลชน: ผลิตสื่อที่เป็นกลาง สื่อธรรมะเชิงสร้างสรรค์ และส่งเสริมจริยธรรมในการรายงานข่าว
-
บทบาทในสังคม: เป็นผู้ประสานความเข้าใจระหว่างศาสนากับสังคม โดยเฉพาะในสังคมพหุวัฒนธรรมหรือพื้นที่ความขัดแย้ง
-
บทบาทเชิงจริยธรรม: เป็นแบบอย่างของนักสื่อสารที่ยึดหลักธรรม มีสติ สัมมาทิฐิ และแสดงออกอย่างไม่ยึดติดอัตตา
4. คุณลักษณะสำคัญของนักวิชาการด้านพุทธสื่อสาร
นักวิชาการด้านนี้พึงมีคุณลักษณะดังต่อไปนี้:
-
รู้จริงในหลักธรรม และสามารถอธิบายอย่างเข้าใจง่าย
-
มีจริยธรรมทางวิชาการ และยึดมั่นในข้อเท็จจริง
-
เปิดกว้างทางปัญญา เข้าใจความแตกต่างทางความเชื่อ
-
มีทักษะการสื่อสารร่วมสมัย เช่น การใช้สื่อออนไลน์ พอดแคสต์ หรือสารคดีธรรมะ
-
มีบทบาทเป็น “พหูสูต” (ผู้รอบรู้) และ “กรุณา” (มีเมตตา) ในการถ่ายทอดสาร
5. ประเด็นท้าทายและแนวทางพัฒนา
แม้นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารจะมีบทบาทสำคัญ แต่ก็เผชิญกับปัญหาหลายประการ เช่น
-
การขาดการบูรณาการเชิงสหวิทยาการ
-
สื่อธรรมะบางประเภทเข้าไม่ถึงกลุ่มเยาวชนหรือคนรุ่นใหม่
-
การตีความธรรมะแบบสุดโต่งหรือติดกับดักรูปแบบ
แนวทางพัฒนา ได้แก่:
-
ส่งเสริมการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) ร่วมกับชุมชน
-
พัฒนาหลักสูตรการเรียนการสอนด้านพุทธสื่อสารในระดับอุดมศึกษา
-
สร้างเครือข่ายนักวิชาการ-นักข่าวธรรมะที่ทำงานร่วมกัน
-
ใช้พุทธจริยศาสตร์ร่วมกับการสื่อสารเพื่อสันติ (Peace-Oriented Journalism)
6. สรุป
นักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชนเป็น “ผู้สร้างความรู้ ผู้เผยแพร่ความดี และผู้สื่อสารเพื่อการเปลี่ยนแปลงสังคมเชิงคุณธรรม” โดยมีพระพุทธศาสนาเป็นเข็มทิศแห่งปัญญาและความเมตตา การพัฒนาแนวคิดและบทบาทของนักวิชาการกลุ่มนี้จึงเป็นกลไกสำคัญต่อการสร้างสังคมที่มีสติ สันติ และสำนึกในคุณธรรมอย่างยั่งยืน
บรรณานุกรม
-
สุชาติ เถื่อนนาดี. (2561). พุทธสื่อสารมวลชน: แนวคิดและการประยุกต์ใช้ในสังคมไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
-
McQuail, D. (2010). McQuail's Mass Communication Theory (6th ed.). London: SAGE Publications.
-
สมภาร พรมทา. (2553). พุทธธรรมในสื่อมวลชน: การศึกษาเชิงจริยศาสตร์. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
-
Galtung, J. (2002). Peace Journalism – A Challenge. In Journalism and the New World Order. Göteborg University.
-
ธงชัย ลิขิตพรสวรรค์. (2560). "บทบาทของสื่อธรรมะในยุคดิจิทัล". วารสารวิชาการพุทธศาสตร์, 13(2), 45–60.
-
วีระยุทธ กิจเจริญ. (2565). “พุทธจริยศาสตร์กับการสื่อสารเพื่อสันติภาพ.” วารสารจริยศาสตร์, 19(1), 123–141
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น