แนวทางส่งเสริมคุณธรรมยุค AI ต้องผสานจริยธรรมกับเทคโนโลยีอย่างสมดุล

ย้ำ! กรมการศาสนาเดินหน้าแผนฯ ระยะที่ 2 มุ่งสร้างสังคมคุณธรรมด้วยพลังเครือข่ายทุกภาคส่วน

เมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม 2568 ดร.สำราญ สมพงษ์ นักข่าวอาวุโสและนักวิชาการด้านพุทธสื่อสารมวลชน ได้แสดงความเห็นต่อกรณีที่กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม เร่งขับเคลื่อนแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติ ระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566–2570) โดยเฉพาะในบริบทของสังคมไทยที่กำลังก้าวสู่ยุคเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI) อย่างเต็มรูปแบบ

ดร.สำราญระบุว่า ท่ามกลางการเปลี่ยนผ่านสู่โลกดิจิทัลที่ AI มีบทบาทเพิ่มขึ้นในชีวิตประจำวันของประชาชน รัฐจำเป็นต้องพัฒนาแนวทางการส่งเสริมคุณธรรมที่ไม่เพียงแต่ตอบโจทย์เชิงพฤติกรรมเท่านั้น แต่ต้องตอบสนองต่อบริบทจริยธรรมในยุคใหม่ด้วย โดยการดำเนินแผนฯ ของกรมการศาสนา ถือเป็นกลไกสำคัญที่สะท้อนนโยบายระดับชาติในการสร้าง “สังคมไทยอยู่ร่วมกันด้วยคุณธรรม” อย่างยั่งยืน

ทั้งนี้ ดร.สำราญวิเคราะห์ว่า แผนฯ ดังกล่าวมีจุดแข็งในด้านการกำหนดตัวชี้วัดคุณธรรมหลัก 5 ประการ ได้แก่ พอเพียง วินัย สุจริต จิตอาสา และกตัญญู ตลอดจนการส่งเสริมให้หน่วยงานของรัฐน้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการบริหารเพื่อเพิ่มค่าดัชนี ITA (Integrity and Transparency Assessment) อันเป็นดัชนีชี้วัดความโปร่งใส

อย่างไรก็ตาม ในบริบทของยุค AI ดร.สำราญเน้นว่า การนำเทคโนโลยีมาใช้ในการส่งเสริมคุณธรรมจำเป็นต้องวางอยู่บนฐานจริยธรรมที่เข้มแข็ง โดยมองว่า AI สามารถช่วยสนับสนุนการประเมินพฤติกรรมและแนวโน้มของสังคมได้แบบเรียลไทม์ รวมถึงพัฒนาแพลตฟอร์มการเรียนรู้แบบโต้ตอบเพื่อปลูกฝังคุณธรรมในระดับบุคคล

“เทคโนโลยีควรถูกใช้เพื่อขยายพฤติกรรมคุณธรรม ไม่ใช่จำลองพฤติกรรมที่ดูดีเฉพาะต่อหน้าเครื่องจักร ในขณะที่จิตใจภายในยังว่างเปล่า” ดร.สำราญกล่าว

นอกจากนี้ ยังได้เสนอข้อพิจารณาเชิงนโยบายที่สำคัญสำหรับการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติในยุค AI ได้แก่

1. การส่งเสริม สมรรถนะด้านจริยธรรมดิจิทัล (Digital Moral Literacy)

2. การออกแบบ แพลตฟอร์ม AI ที่มีจริยธรรม และยึดโยงกับวัฒนธรรมไทย

3. การพัฒนา เครือข่ายคุณธรรมดิจิทัล เพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้

4. การสนับสนุน การวิจัยร่วมระหว่างศาสตร์ด้านคุณธรรมและเทคโนโลยี

5. การจัดวาง กรอบกำกับจริยธรรม AI ทั้งในเชิงกฎหมายและแนวปฏิบัติ

ดร.สำราญย้ำว่า "การส่งเสริมคุณธรรมไม่อาจอิงเทคโนโลยีเพียงลำพัง ต้องอาศัยความร่วมมือของทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ เอกชน ชุมชน และประชาชน ผ่านกระบวนการเรียนรู้ร่วมกันบนฐานของศีลธรรมและความเข้าใจมนุษย์"

ทั้งนี้ การประชุมติดตามการขับเคลื่อนแผนปฏิบัติการดังกล่าวได้จัดขึ้นเมื่อวันที่ 22–23 กรกฎาคม 2568 ณ โรงแรมดิเอ็มเพรส จังหวัดน่าน โดยมีผู้แทนจากหลายภาคส่วนร่วมแสดงความเห็นและนำเสนอแนวทางการขยายเครือข่ายคุณธรรมในระดับภูมิภาค เพื่อมุ่งสู่เป้าหมาย "ประเทศไทยโปร่งใส ไม่ทุจริต อยู่ร่วมกันด้วยคุณธรรม" อย่างยั่งยืนในยุคแห่งนวัตกรรม. 

กรมการศาสนาวธ.เดินหน้าขับเคลื่อนแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติยุคเอไอ 

 บทความนี้มุ่งวิเคราะห์แนวทางการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติในบริบทของสังคมไทยยุคเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (AI) โดยพิจารณาผ่านกรณีศึกษาการดำเนินแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติ ระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566–2570) ของกรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม โดยมีเป้าหมายหลักคือการสร้างพฤติกรรมแห่งคุณธรรมในระดับบุคคล หน่วยงาน และสังคม อิงหลักธรรมทางศาสนา หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และการต่อต้านการทุจริต บทความนี้เสนอว่า การบูรณาการ AI ควรอยู่บนฐานจริยธรรมที่เข้มแข็ง การใช้เทคโนโลยีเพื่อวัดผล พัฒนา และขยายเครือข่ายคุณธรรมจะช่วยให้เกิดการขับเคลื่อนที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น อย่างไรก็ตาม ความท้าทายของยุค AI คือความเหลื่อมล้ำทางข้อมูล การละเลยมิติทางวัฒนธรรม และความเข้าใจผิดในการนำเทคโนโลยีมาแทนที่คุณธรรมพื้นฐานของมนุษย์

1. บทนำ

ในโลกยุคดิจิทัลที่เทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence: AI) ก้าวหน้าอย่างรวดเร็ว สังคมไทยกำลังเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงด้านค่านิยม พฤติกรรม และโครงสร้างทางสังคม การส่งเสริมคุณธรรมจึงจำเป็นต้องปรับเปลี่ยนวิธีคิด วิธีทำ และเครื่องมือในการขับเคลื่อน โดยเฉพาะในบริบทของแผนปฏิบัติการด้านการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติ ซึ่งเป็นนโยบายระดับชาติที่มุ่งสร้างสังคมที่ “อยู่ร่วมกันด้วยคุณธรรม” อย่างยั่งยืน

2. แนวทางการส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติในยุคปัจจุบัน

จากกรณีการประชุมเชิงปฏิบัติการที่จังหวัดน่าน เมื่อวันที่ 22–23 กรกฎาคม พ.ศ. 2568 ภายใต้การนำของกรมการศาสนาและศูนย์คุณธรรม ได้สะท้อนความตั้งใจของรัฐในการขับเคลื่อนแผนฯ ระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566–2570) โดยใช้กลยุทธ์การมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วน เป้าหมายคือการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมประชาชนให้มีคุณธรรมใน 5 ด้าน ได้แก่ พอเพียง วินัย สุจริต

จิตอาสา กตัญญู  พร้อมทั้งส่งเสริมให้หน่วยงานรัฐน้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการบริหาร เพื่อสร้างองค์กรคุณธรรมที่โปร่งใสและมีธรรมาภิบาล (วัดผลผ่านค่า ITA)

3. ยุคเอไอกับการส่งเสริมคุณธรรม: โอกาสและความท้าทาย

AI มิใช่เพียงเครื่องมือทางเทคโนโลยี แต่เป็นปัจจัยที่ส่งผลต่อพฤติกรรม มโนทัศน์ และค่านิยมในสังคม หากสามารถผสาน AI เข้ากับการส่งเสริมคุณธรรมได้อย่างมีจริยธรรม ย่อมสามารถยกระดับการทำงานในมิติต่าง ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น

3.1 โอกาส

การวิเคราะห์พฤติกรรมแบบเรียลไทม์: ระบบ AI สามารถประเมินแนวโน้มพฤติกรรมที่สะท้อนคุณธรรมหรือเบี่ยงเบนจากคุณธรรมในโลกออนไลน์และโลกจริง

ระบบติดตามดัชนีคุณธรรมด้วยเทคโนโลยีบิ๊กดาต้า: ช่วยวัดผลและประเมินผลการดำเนินงานตามตัวชี้วัดคุณธรรมได้แม่นยำ

แพลตฟอร์มส่งเสริมคุณธรรมแบบปฏิสัมพันธ์: เช่น แอปพลิเคชันที่ให้คำแนะนำ ปรึกษา หรือจำลองสถานการณ์เพื่อการตัดสินใจอย่างมีคุณธรรม

3.2 ความท้าทาย

การแทนที่คุณธรรมด้วยพฤติกรรมจำลอง: ผู้ใช้อาจแสดงพฤติกรรม “เหมือนมีคุณธรรม” เพื่อให้ระบบประเมินดี ทั้งที่พฤติกรรมจริงอาจไม่สะท้อนคุณค่าภายใน

ความเหลื่อมล้ำทางเทคโนโลยี: กลุ่มประชาชนที่เข้าถึง AI หรือเครื่องมือดิจิทัลไม่เท่ากัน อาจกลายเป็นช่องว่างในการส่งเสริมคุณธรรม

มิติทางวัฒนธรรมที่ไม่สามารถวัดได้ด้วย AI: คุณธรรมบางประการ เช่น ความละอาย ความเคารพผู้ใหญ่ อาจไม่สามารถประเมินหรือถ่ายทอดผ่านอัลกอริธึมได้อย่างลึกซึ้ง

4. ข้อเสนอเชิงนโยบาย: ผสานคุณธรรมกับเทคโนโลยีอย่างมีสติ

เพื่อให้การส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติในยุค AI เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ ควรมีข้อเสนอเชิงนโยบาย ดังนี้

สร้างสมรรถนะเชิงจริยธรรมด้านดิจิทัล (Digital Moral Literacy) ในโรงเรียน มหาวิทยาลัย และหน่วยงานภาครัฐ

ออกแบบแพลตฟอร์ม AI ที่คำนึงถึงหลักธรรม ศีลธรรม และวัฒนธรรมไทย โดยเฉพาะด้านการเรียนรู้พฤติกรรมจิตอาสา และความกตัญญู

พัฒนาเครือข่ายคุณธรรมดิจิทัล เพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล แบ่งปันแนวทาง และร่วมคิดร่วมทำบนพื้นที่ออนไลน์อย่างสร้างสรรค์

สนับสนุนการวิจัยคุณธรรมร่วมกับเทคโนโลยี เพื่อสร้างองค์ความรู้ใหม่ในการออกแบบนโยบายที่มีฐานข้อมูลสนับสนุน

กำกับจริยธรรม AI ผ่านกฎหมายและแนวปฏิบัติที่เข้มงวด เพื่อป้องกันการใช้เทคโนโลยีในทางที่บิดเบือนหรือแสวงหาผลประโยชน์

ดังนั้น การส่งเสริมคุณธรรมแห่งชาติในยุค AI จำเป็นต้องผสานเทคโนโลยีกับหัวใจแห่งคุณธรรมอย่างมีสติ ปัญญา และจริยธรรม การขับเคลื่อนเชิงนโยบายของกรมการศาสนาในระยะที่ 2 นี้ถือเป็นก้าวสำคัญที่ควรพัฒนาให้ทันกับยุคสมัย โดยยึดมั่นในเป้าหมายคือ "สังคมที่อยู่ร่วมกันด้วยคุณธรรม" ซึ่งจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีความร่วมมือระหว่างภาครัฐ ภาคเอกชน ชุมชน และปัจเจกบุคคล ทั้งในโลกจริงและโลกดิจิทัล]