ความท้าทายด้านมนุษยธรรม, โอกาสแห่งสันติภาพ และโอกาสแห่งพุทธสันติวิธี รวมถึงนัยต่ออาเซียนและภูมิรัฐศาสตร์ในเอเชียตะวันออก
(Humanitarian Challenges, Peace Prospect, Buddhist Peacebuilding Opportunities, and Implications for ASEAN & Geopolitics in East Asia)
เมื่อวันศุกร์ที่ 21 พฤศจิกายน 2568 เวลา 10.00–12.00 น. สถาบันศึกษาความมั่นคงและนานาชาติได้จัดงานเสวนาทางวิชาการหัวข้อ Humanitarian Challenges, Peace Prospect, and Implications for ASEAN & Geopolitics in East Asia ณ ห้องประชุมจุมภฎ–พันทิพย์ อาคารประชาธิปก–รำไพพรรณี โดยมี รศ.ดร.ปกรณ์ ศิริประกอบ กล่าวต้อนรับและเปิดงานอย่างเป็นทางการ
งานเสวนาได้รับเกียรติจากผู้ได้รับรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพ ปี 2022 Ms. Oleksandra Matviichuk เป็น Keynote Speaker พร้อมด้วยคณะผู้เสวนา ได้แก่
-
รศ.ดร.ณัฐนันท์ คุณมาศ
-
ผศ.ดร.ภาณุภัทร จิตเที่ยง
-
Mr. Per Linner รองหัวหน้าคณะผู้แทนสถานเอกอัครราชทูตสวีเดนประจำประเทศไทย
โดยมี ผศ.ดร.พงศ์พิสุทธิ์ บุษบารัตน์ ทำหน้าที่ผู้ดำเนินรายการ
บทความนี้ใช้กรอบเนื้อหาจากการเสวนามาวิเคราะห์ในสามมิติหลัก ได้แก่ (1) ความท้าทายด้านมนุษยธรรม, (2) โอกาสแห่งสันติภาพและพุทธสันติวิธี, และ (3) นัยสำคัญต่ออาเซียนและภูมิรัฐศาสตร์ในเอเชียตะวันออก
1. ความท้าทายด้านมนุษยธรรมในภูมิรัฐศาสตร์เอเชียตะวันออก
ภูมิภาคเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้กำลังเผชิญ วิกฤติด้านมนุษยธรรมรูปแบบใหม่ ที่ซับซ้อนขึ้นจากอดีต ด้วยปัจจัยสำคัญ ดังนี้
1.1 ความขัดแย้งระหว่างรัฐมหาอำนาจ
การแข่งขันเชิงยุทธศาสตร์ระหว่างสหรัฐฯ–จีน ส่งผลให้รัฐเล็กในอาเซียนต้องเผชิญภาวะ “เลือกข้าง” อย่างไม่ชัดเจน นำไปสู่แรงกดดันด้านเศรษฐกิจ ความมั่นคง และเทคโนโลยี ทำให้ วิกฤติผู้อพยพ แรงงาน และสิทธิมนุษยชน มีแนวโน้มรุนแรงขึ้น
1.2 วิกฤติความรุนแรงข้ามพรมแดน
กรณีในเมียนมา, แคชเมียร์, คาบสมุทรเกาหลี และทะเลจีนใต้ ส่งผลให้ประชาชนจำนวนมากตกอยู่ในความเสี่ยงด้านชีวิตและความปลอดภัย ขณะที่โครงสร้างความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมยังมีข้อจำกัด
1.3 ภัยพิบัติจากสภาพภูมิอากาศ
เอเชียตะวันออกเป็นภูมิภาคที่ประสบภัยพิบัติหนักที่สุดในโลก ส่งผลต่อความยากจน ความมั่นคงทางอาหาร และความเหลื่อมล้ำทางสังคม
ผลลัพธ์คือการเกิดสภาวะที่เรียกว่า Humanitarian-Political Complex ซึ่งประเด็นด้านมนุษยธรรมถูกผูกติดกับการเมืองระหว่างประเทศมากขึ้น
2. โอกาสแห่งสันติภาพและแนวโน้มเชิงบวก
แม้บริบทภูมิรัฐศาสตร์จะตึงเครียด แต่การเสวนาชี้ให้เห็นว่า โอกาสสู่สันติภาพยังมีอยู่ในหลายมิติ:
2.1 ช่องทางสันติภาพแบบพหุภาคีของอาเซียน
อาเซียนสามารถเป็น “สะพานกลาง” (Peace Bridge) ระหว่างมหาอำนาจได้ ผ่านกลไกต่าง ๆ เช่น
-
ASEAN Regional Forum (ARF)
-
East Asia Summit (EAS)
-
ASEAN Defense Ministers’ Meeting Plus (ADMM-Plus)
2.2 พลังอ่อน (Soft Power) ด้านสันติภาพของประเทศในภูมิภาค
อาเซียนมีทุนทางวัฒนธรรม เช่น ความหลากหลายทางศาสนา ระบบคุณค่าชุมชน และประสบการณ์การแก้ปัญหาแบบไม่ใช้ความรุนแรง ซึ่งสามารถต่อยอดเป็นโมเดลสันติภาพร่วมสมัย
2.3 การขับเคลื่อนภาคประชาสังคม
กรณี Ms. Matviichuk แสดงให้เห็นบทบาทของภาคประชาชนในการตรวจสอบสิทธิมนุษยชน การบันทึกหลักฐาน และการสร้างแรงกดดันทางนโยบายระดับนานาชาติ
3. โอกาสแห่งพุทธสันติวิธี (Buddhist Peacebuilding Opportunities)
พุทธสันติวิธีเป็นแนวคิดที่ใช้หลักธรรมของพระพุทธศาสนามาบูรณาการในกระบวนการสร้างสันติภาพ โดยมีแก่นสำคัญ เช่น อหิงสา เมตตา การฟังอย่างลึกซึ้ง (Deep Listening) การเห็นอกเห็นใจ (Compassion) และความเข้าใจในเหตุปัจจัยของความขัดแย้ง
3.1 พุทธสันติวิธีในฐานะกรอบวิเคราะห์ความรุนแรง
พุทธศาสนามองว่า ความรุนแรงเกิดจาก “โลภะ โทสะ โมหะ” การลดวงจรนี้สามารถช่วยให้เกิดพลวัตสันติภาพในระดับบุคคล ชุมชน และรัฐ
3.2 การประยุกต์ในเวทีอาเซียน
ประเทศในอาเซียนจำนวนมากมีรากวัฒนธรรมพุทธ เช่น ไทย เมียนมา กัมพูชา ลาว ซึ่งสามารถร่วมกันพัฒนา
-
โครงการสันติวิธีเชิงชุมชน
-
ศูนย์พุทธสันติภาพระดับภูมิภาค
-
หลักสูตรเสริมสร้างผู้นำแบบเมตตาธรรม
3.3 การสร้างสันติภาพในพื้นที่ขัดแย้ง
แม้บางพื้นที่มีความขัดแย้งเชิงชาติพันธุ์และศาสนา พุทธสันติวิธียังช่วยเป็นฐานของกระบวนการ
-
เจรจาแบบไม่ใช่การเผชิญหน้า
-
สร้างพื้นที่ปลอดภัยทางจิตใจ (Psychological Safe Space)
-
กระบวนการเยียวยาและคืนดี (Reconciliation)
4. นัยต่ออาเซียนและภูมิรัฐศาสตร์ในเอเชียตะวันออก
4.1 อาเซียนในฐานะ “ผู้รักษาสมดุล”
การผสมผสานทั้งประเด็นมนุษยธรรม สันติวิธี และภูมิรัฐศาสตร์ ทำให้อาเซียนต้องพัฒนาบทบาทเป็นทั้ง
-
ผู้ไกล่เกลี่ย
-
ผู้สร้างมาตรฐานด้านมนุษยธรรม
-
ผู้เชื่อมประสานผลประโยชน์ของรัฐมหาอำนาจ
4.2 การทูตเชิงพุทธ (Buddhist Diplomacy)
สามารถพัฒนาเป็น Soft Power เชิงค่านิยมของภูมิภาค เช่น
-
เวทีเสวนาสันติภาพพุทธ–อาเซียน
-
เครือข่ายผู้นำศาสนาสำหรับการไกล่เกลี่ย
-
โมเดลความร่วมมือไทย–กัมพูชา–ลาว ในการแก้ปัญหาความเหลื่อมล้ำ
4.3 การปรับตัวต่ออิทธิพลมหาอำนาจ
พุทธสันติวิธีช่วยให้เกิด “ภูมิคุ้มกันเชิงสังคม–การเมือง” ที่เน้นเหตุผล ความร่วมมือ และความสมดุล ซึ่งสอดคล้องกับบทบาทการรักษาเสถียรภาพของอาเซียน
สรุป
ความท้าทายด้านมนุษยธรรมและความตึงเครียดทางภูมิรัฐศาสตร์ในเอเชียตะวันออกกำลังทวีความซับซ้อน แต่ในขณะเดียวกัน โอกาสแห่งสันติภาพและพุทธสันติวิธี ก็เปิดพื้นที่ใหม่ให้ภูมิภาคสามารถสร้างแนวทางสันติภาพที่เหมาะสมกับบริบททางวัฒนธรรมของตนเอง
อาเซียนจึงควรพัฒนา
-
กลไกด้านมนุษยธรรม
-
พื้นที่พหุภาคีสำหรับการเจรจา
-
การทูตเชิงคุณค่าทางพุทธศาสนา
เพื่อให้ภูมิภาคเอเชียตะวันออกก้าวสู่ สถาปัตยกรรมสันติภาพที่ยั่งยืนและสมดุลกับพลวัตโลก
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น