พุทธวิสัยทัศน์ในยุค AI: สร้างความร่วมมือด้านปัญญาและสันติภาพของชาวพุทธทั่วโลก
บทคัดย่อ
ยุคปัญญาประดิษฐ์ (AI) ได้เปลี่ยนภูมิทัศน์สังคมโลกทั้งด้านสังคม เศรษฐกิจ และจิตวิญญาณ ส่งผลให้พระพุทธศาสนาต้องพิจารณาบทบาทใหม่ในการประคับประคองสติ ปัญญา และสันติภาพของมนุษยชาติ บทความนี้วิเคราะห์วิสัยทัศน์เชิงพุทธต่อยุค AI โดยใช้กรณีเหตุการณ์ "การฉลอง 75 ปีองค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก (พ.ส.ล.)" ณ กรุงเทพมหานคร ซึ่งมีผู้แทนชาวพุทธกว่า 300 รูป/คน จาก 30 ประเทศเข้าร่วม ภายใต้หัวข้อ “การบ่มเพาะปัญญาและความเป็นอยู่ที่ดีในยุคปัญญาประดิษฐ์: พุทธวิสัยทัศน์เพื่ออนาคต” เพื่อนำเสนอแนวทางการสร้างเครือข่ายพุทธศาสนิกทั่วโลกให้ร่วมกันวางอนาคตพระพุทธศาสนาในยุคเทคโนโลยีขั้นสูง สู่การสร้างสันติภาพและประโยชน์สุขของมนุษย์อย่างยั่งยืน
1. บทนำ
การพัฒนาทางเทคโนโลยี โดยเฉพาะปัญญาประดิษฐ์ (AI) ได้สร้างทั้งโอกาสและความท้าทายอย่างไม่เคยมีมาก่อน ขณะที่สังคมโลกเผชิญความผันผวนทางเศรษฐกิจ ข้อมูลข่าวสารล้นเกิน ความเปลี่ยนแปลงด้านอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม และความเสี่ยงทางจริยธรรมใหม่ๆ พระพุทธศาสนาจึงต้องปรับบทบาทเพื่อช่วยมนุษย์รักษาสมดุลทางใจและสังคม
การประชุมใหญ่ พ.ส.ล. ครั้งที่ 31 ในปี 2568 ภายใต้หัวข้อ “พุทธวิสัยทัศน์ในยุค AI” ถือเป็นช่วงเวลาสำคัญที่สะท้อนการตื่นรู้ร่วมกันของชาวพุทธทั่วโลกต่ออนาคตของมนุษยชาติ บทความนี้วิเคราะห์ประเด็นสำคัญจากงานดังกล่าวเพื่อสังเคราะห์เป็นกรอบวิสัยทัศน์เชิงพุทธสำหรับยุค AI
2. ความสำคัญของเวทีพุทธนานาชาติในยุค AI
การรวมตัวของชาวพุทธ 30 ประเทศนับเป็น "ประชาคมพุทธโลก" ที่มีศักยภาพสูงในการส่งเสริมสันติภาพโลกในสามมิติสำคัญ:
-
มิติศาสนาและจิตวิญญาณ
การพบปะระหว่างเถรวาท มหายาน และวัชรยาน ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ทางธรรมและวิธีบ่มเพาะสติในยุคข้อมูลมหาศาล -
มิติปัญญาและวิชาการ
การระดมนักวิชาการนานาชาติอภิปรายผลกระทบของ AI ต่อชีวิตมนุษย์ เปิดพื้นที่ให้พุทธศาสนากลับมาสร้าง "หลักคิดเชิงจริยธรรม" สำหรับเทคโนโลยี -
มิติสังคมระหว่างประเทศ
การจัดประชุมโดยประเทศไทยและกรมการศาสนา ทำให้ไทยยืนยันบทบาท “ศูนย์กลางพระพุทธศาสนาโลก” อย่างมีน้ำหนักในเวทีนานาชาติ
3. พุทธวิสัยทัศน์ต่อ AI: กรอบวิเคราะห์
จากหัวข้อประชุม “การบ่มเพาะปัญญาและความเป็นอยู่ที่ดีในยุค AI” สามารถสังเคราะห์ได้ 4 มิติหลัก
3.1 ปัญญา (Paññā) กับการใช้เทคโนโลยีอย่างมีสติ
AI เพิ่มอำนาจของมนุษย์ในการคำนวณ ตัดสินใจ และสร้างสรรค์ แต่พระพุทธศาสนาเตือนว่า
“ปัญญาแท้ต้องมีสติควบคุม”
ดังนั้น พุทธวิสัยทัศน์จึงเน้นการพัฒนา metacognition หรือความรู้ตัวรู้คิด เพื่อให้มนุษย์ไม่ตกเป็นทาสของเทคโนโลยี
3.2 ศีลธรรมและจริยธรรม (Sīla) ในยุคอัลกอริทึม
ผู้พัฒนา AI ต้องตั้งอยู่บนเจตนาที่ปราศจากโลภะ โทสะ และโมหะ
องค์กรพุทธโลกสามารถมีบทบาทในการร่างแนวคิด “Buddhist AI Ethics” ที่ไม่ใช่กฎห้าม แต่เป็นกุศลเจตนาที่สร้างคุณค่าร่วมให้มนุษยชาติ
3.3 สมดุลการดำเนินชีวิต (Samādhi & Sati)
ยุค AI ทำให้ชีวิตเร่งรีบและฟุ้งซ่านขึ้น การเน้นสมาธิภาวนาและการฝึกสติจะช่วยสร้าง “ดิจิทัลสุขภาวะ (Digital Well-being)” ให้กับผู้คนทั่วโลก
3.4 สันติภาพโลก (Peace Building) บนฐานเมตตา
พระพุทธศาสนาเน้น “สันติจากภายใน” ซึ่งเมื่อขยายผลสู่ระดับชาติและภูมิภาค จะสามารถเป็นกรอบพหุภาคี (Multilateralism) ทางศาสนาที่ส่งเสริมสันติภาพได้
4. การประชุม พ.ส.ล. ครั้งที่ 31: ต้นแบบความร่วมมือด้านสติและปัญญา
เหตุการณ์ฉลองครบรอบ 75 ปีของ พ.ส.ล. แสดงให้เห็นบทบาทของไทยในเวทีพุทธโลกดังนี้:
4.1 ความเป็นศูนย์กลางพระพุทธศาสนาโลกของไทย
คำกล่าวของอธิบดีกรมการศาสนา นายชัชพล สุขเอี่ยม ย้ำว่า
ไทยมีความพร้อมด้านสถาบันสงฆ์ มรดกวัฒนธรรม และการอุปถัมภ์จากรัฐที่มั่นคง
4.2 ความร่วมมือระหว่างเถรวาท–มหายาน–วัชรยาน
การประชุมครั้งนี้เป็นพื้นที่รวม “สหประชาคมชาวพุทธ” ที่สะท้อนพลังเอกภาพของพระพุทธศาสนาโลก
4.3 บทบาทของเยาวชนและการศึกษา
การประชุมของ ย.พ.ส.ล. และมหาวิทยาลัยพุทธโลก (ม.พ.ล.) ทำให้เกิดแนวทางพัฒนาหลักสูตรด้านพุทธและเทคโนโลยี เช่น
-
วิปัสสนาเพื่อสุขภาวะดิจิทัล
-
จริยธรรม AI ในมุมมองพุทธ
-
ความรับผิดชอบพลเมืองดิจิทัล (Digital Citizenship)
4.4 การรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณ
การถวายอาลัยแด่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถพันปีหลวง ทำให้การประชุมครั้งนี้มีความหมายทางจิตวิญญาณยิ่งขึ้น
5. บทบาทของพุทธศาสนาในยุค AI
บทความนี้เสนอแนวทางหลัก 5 ประการสำหรับอนาคต:
5.1 การพัฒนา “พุทธจริยศาสตร์เชิงเทคโนโลยี”
สร้างชุดหลักการ (framework) สำหรับจริยธรรม AI ที่อิงเมตตา–กรุณา–อุเบกขา
5.2 การบ่มเพาะสติในสังคมดิจิทัล
ส่งเสริมโปรแกรมฝึกสติในโรงเรียน องค์กร และสถาบันศาสนา
5.3 ความร่วมมือวิจัยพุทธ–เทคโนโลยีระดับนานาชาติ
เช่น ศึกษาพฤติกรรมมนุษย์ในโลกดิจิทัล การใช้สมาธิลดภาวะล้นข้อมูล (information overload)
5.4 การสื่อสารพระธรรมแบบใหม่
ใช้ AI เพื่อจัดทำ:
-
ระบบอรรถกถาอัตโนมัติ
-
ระบบแปลพระไตรปิฎก
-
แพลตฟอร์มสอนสมาธิที่มีความรับผิดชอบ
5.5 เสริมสร้างสันติภาพโลกผ่านพุทธเมตตา
นำหลักอหิงสา สติ และความร่วมมือมาใช้ในความขัดแย้งสมัยใหม่ เช่น สงครามข้อมูลออนไลน์
6. สรุป
ปัญญาประดิษฐ์เป็นเทคโนโลยีที่เปลี่ยนมนุษยชาติอย่างลึกซึ้ง ขณะเดียวกันก็เปิดโอกาสให้พระพุทธศาสนากลับมาทำหน้าที่ดั้งเดิม คือ
บ่มเพาะปัญญา สติ และสันติภาพให้โลก
การประชุมฉลอง 75 ปีองค์การ พ.ส.ล. ในปี 2568 เป็นเหตุการณ์สำคัญที่แสดงให้เห็นว่าชาวพุทธทั่วโลกพร้อมจะร่วมมือกัน เพื่อนำพุทธธรรมไปประยุกต์ใช้ในยุค AI และวางรากฐานจริยธรรมร่วมเพื่อนำมนุษย์ไปสู่ความดีงามในอนาคต
พระพุทธศาสนาไม่ใช่เพียงศาสนาโบราณ แต่เป็น กำลังปัญญาเพื่ออนาคตมนุษย์ในยุคเทคโนโลยี อย่างแท้จริง
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น