ความเป็นรัฐธรรมนูญสากลในรัฐธรรมนูญประเทศไทย

 บทความทางวิชาการ

เรื่อง: วิเคราะห์ความเป็นรัฐธรรมนูญสากลในรัฐธรรมนูญประเทศไทย
ผู้เขียน: —

---

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ “ความเป็นรัฐธรรมนูญสากล” (Universal Constitutionalism) ในบริบทของรัฐธรรมนูญไทย โดยพิจารณาทั้งในเชิงหลักการและโครงสร้างทางสถาบัน เพื่อสำรวจว่ารัฐธรรมนูญไทยในยุคปัจจุบันสะท้อนคุณค่าของรัฐธรรมนูญสากลมากน้อยเพียงใด โดยอาศัยกรอบแนวคิดของรัฐธรรมนูญนิยม (Constitutionalism) ได้แก่ หลักอำนาจอธิปไตยของประชาชน หลักสิทธิมนุษยชน หลักนิติรัฐ หลักแบ่งแยกอำนาจ และหลักความรับผิดชอบต่อประชาชน การศึกษาพบว่า แม้รัฐธรรมนูญไทยมีการรับหลักการเหล่านี้ไว้ในเชิงถ้อยคำ แต่การปฏิบัติจริงยังสะท้อนความเป็น “รัฐธรรมนูญเชิงอำนาจ” มากกว่ารัฐธรรมนูญเชิงหลักการ

---

1. บทนำ

แนวคิด “รัฐธรรมนูญสากล” มิได้หมายถึงรัฐธรรมนูญที่เหมือนกันทุกประเทศ หากแต่หมายถึงหลักการพื้นฐานร่วมของรัฐธรรมนูญในระบอบประชาธิปไตยสมัยใหม่ที่ยึดถือความเป็นมนุษย์ ศักดิ์ศรี และสิทธิของประชาชนเป็นศูนย์กลาง ทั้งนี้ รัฐธรรมนูญเป็นมากกว่ากฎหมายสูงสุดของประเทศ แต่คือ “สัญญาทางสังคม” ที่กำหนดอำนาจและความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับประชาชน

ในกรณีของประเทศไทย รัฐธรรมนูญแต่ละฉบับสะท้อนพัฒนาการทางการเมือง สังคม และอุดมการณ์ที่แตกต่างกัน ตั้งแต่รัฐธรรมนูญ 2475 ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนผ่านสู่ระบอบประชาธิปไตย จนถึงรัฐธรรมนูญปัจจุบัน พ.ศ. 2560 ซึ่งมีความพยายามผสมผสานระหว่างแนวคิดประชาธิปไตยและการบริหารราชการแบบเข้มแข็งของรัฐ

---

2. แนวคิด “รัฐธรรมนูญสากล” และกรอบทฤษฎี

รัฐธรรมนูญสากลเป็นผลผลิตจากพัฒนาการทางความคิดทางการเมืองตั้งแต่ยุค Enlightenment ซึ่งมีหลักสำคัญดังนี้

1. หลักอำนาจอธิปไตยของประชาชน (Popular Sovereignty):
   อำนาจสูงสุดของรัฐมาจากประชาชน รัฐบาลเป็นเพียงผู้ใช้อำนาจแทน (Agent of the People)

2. หลักสิทธิมนุษยชน (Human Rights):
   สิทธิและเสรีภาพเป็นสิ่งที่ติดตัวมนุษย์ตั้งแต่เกิด รัฐธรรมนูญมีหน้าที่รับรองและคุ้มครองไม่ให้รัฐละเมิด

3. หลักนิติรัฐ (Rule of Law):
   ทุกอำนาจรัฐต้องอยู่ภายใต้กฎหมาย และกฎหมายต้องยึดหลักความยุติธรรมและเหตุผล

4. หลักแบ่งแยกอำนาจ (Separation of Powers):
   เพื่อป้องกันการรวมศูนย์อำนาจและสร้างกลไกถ่วงดุลระหว่างฝ่ายนิติบัญญัติ บริหาร และตุลาการ

5. หลักความรับผิดชอบของรัฐ (Accountability):
   ผู้ใช้อำนาจรัฐต้องสามารถตรวจสอบได้ทั้งในทางกฎหมายและทางการเมือง

---

3. การวิเคราะห์รัฐธรรมนูญไทยในกรอบรัฐธรรมนูญสากล

1. มิติอำนาจอธิปไตยของประชาชน:
   รัฐธรรมนูญไทยทุกฉบับยืนยันว่า “อำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชนชาวไทย” แต่ในทางปฏิบัติ กลไกทางการเมืองยังคงจำกัดบทบาทของประชาชน โดยเฉพาะผ่านระบบการแต่งตั้งองค์กรอิสระและวุฒิสภาที่ไม่ได้มาจากการเลือกตั้ง

2. มิติสิทธิมนุษยชน:
   แม้รัฐธรรมนูญมีบทบัญญัติรับรองสิทธิมนุษยชนอย่างกว้างขวาง แต่ในทางปฏิบัติยังมีข้อจำกัด เช่น การใช้กฎหมายความมั่นคงและการจำกัดเสรีภาพในการแสดงออก ซึ่งสะท้อนความไม่สอดคล้องกับมาตรฐานสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ

3. มิตินิติรัฐ:
   หลักนิติรัฐในไทยยังอยู่ในภาวะ “นิติรัฐแบบรูปแบบ” (Formal Rule of Law) มากกว่า “นิติรัฐแบบเนื้อหา” (Substantive Rule of Law) กล่าวคือ มีกฎหมายแต่ขาดการบังคับใช้อย่างเป็นธรรมและเท่าเทียม

4. มิติการแบ่งแยกอำนาจ:
   แม้มีการกำหนดการแบ่งแยกอำนาจในเชิงโครงสร้าง แต่ในทางการเมือง กลไกตรวจสอบระหว่างองค์กรยังไม่สมดุล โดยเฉพาะบทบาทของตุลาการและองค์กรอิสระที่มักมีอำนาจเกินขอบเขตการถ่วงดุล

5. มิติความรับผิดชอบของรัฐ:
   กลไกตรวจสอบและความโปร่งใสยังมีข้อจำกัด โดยเฉพาะในส่วนของการตรวจสอบฝ่ายบริหารและองค์กรที่มาจากการแต่งตั้ง

---

4. การเปรียบเทียบกับรัฐธรรมนูญสากล

ประเทศ	ลักษณะรัฐธรรมนูญ	จุดเด่นเชิงสากล	บทเรียนสำหรับไทย
สหรัฐอเมริกา	รัฐธรรมนูญฉบับเดียวตั้งแต่ปี 1787	เสรีภาพส่วนบุคคลสูง ระบบตรวจสอบเข้มแข็ง	ความมั่นคงของหลักการเหนือการเมือง
เยอรมนี	รัฐธรรมนูญหลังสงครามโลกครั้งที่ 2	เน้นศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และรัฐสังคม	การบูรณาการสิทธิและความยุติธรรมเชิงโครงสร้าง
ญี่ปุ่น	รัฐธรรมนูญประชาธิปไตย ค.ศ.1947	จำกัดอำนาจรัฐ สนับสนุนสิทธิเสรีภาพ	การสร้างวัฒนธรรมเคารพกฎหมาย
ไทย	รัฐธรรมนูญเปลี่ยนบ่อย (20 ฉบับ)	มีหลักการสากลแต่ขาดเสถียรภาพ	ต้องสร้างความต่อเนื่องและความไว้วางใจทางการเมือง

---

5. แนวทางพัฒนารัฐธรรมนูญไทยให้เป็นรัฐธรรมนูญสากล

1. สร้างระบบนิเวศประชาธิปไตย (Democratic Ecosystem):
   พัฒนาโครงสร้างทางการเมืองที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชนอย่างแท้จริง

2. เสริมหลักนิติรัฐและความยุติธรรม:
   ปฏิรูประบบกฎหมายให้เท่าเทียม โปร่งใส และไม่เลือกปฏิบัติ

3. ยกระดับสิทธิมนุษยชนสู่มาตรฐานสากล:
   รับรองพันธกรณีระหว่างประเทศและสร้างกลไกตรวจสอบสิทธิมนุษยชนที่เป็นอิสระจริง

4. สร้างวัฒนธรรมรัฐธรรมนูญ (Constitutional Culture):
   ปลูกฝังความเข้าใจในคุณค่าของรัฐธรรมนูญในสังคมผ่านการศึกษาและสื่อ

5. ป้องกันการฉีกรัฐธรรมนูญซ้ำซาก:
   จัดให้มีมาตรการปกป้องรัฐธรรมนูญจากการใช้อำนาจโดยมิชอบ เพื่อสร้างเสถียรภาพและความศรัทธาของประชาชน

---

6. สรุป

รัฐธรรมนูญสากลมิใช่เพียงเอกสารทางกฎหมาย แต่คือ “จิตวิญญาณแห่งการปกครองตนเองของประชาชน” สำหรับประเทศไทย การก้าวสู่ความเป็นรัฐธรรมนูญสากลต้องอาศัยทั้งการปฏิรูปเชิงโครงสร้างและการปลูกฝังวัฒนธรรมทางการเมืองที่ยึดมั่นในหลักสิทธิมนุษยชนและนิติธรรม หากสามารถสร้างสมดุลระหว่างอำนาจรัฐกับศักดิ์ศรีของประชาชนได้อย่างแท้จริง รัฐธรรมนูญไทยจะไม่เป็นเพียง “เอกสารทางการเมือง” อีกต่อไป แต่จะเป็น “สัญญาแห่งอารยธรรมประชาธิปไตย” ที่ยืนหยัดอยู่บนหลักสากล

---

คำสำคัญ: รัฐธรรมนูญสากล, รัฐธรรมนูญไทย, นิติรัฐ, สิทธิมนุษยชน, ประชาธิปไตย, รัฐธรรมนูญนิยม