บทคัดย่อ
ทฤษฎีการสื่อสาร SMCR ของเดวิด เค. เบอร์โล (David K. Berlo, 1960) เป็นกรอบแนวคิดที่อธิบายกระบวนการสื่อสารโดยแบ่งองค์ประกอบออกเป็น 4 ส่วน ได้แก่ Source (ผู้ส่งสาร), Message (สาร), Channel (ช่องทาง) และ Receiver (ผู้รับสาร) ซึ่งเป็นแบบจำลองสำคัญในการทำความเข้าใจการสื่อสารเชิงมนุษย์และองค์กร อย่างไรก็ตาม เมื่อบูรณาการกับ หลักธรรมในพระไตรปิฎก จะช่วยให้การสื่อสารมีมิติทางคุณธรรม จริยธรรม และปัญญาเพิ่มขึ้น บทความนี้มุ่งวิเคราะห์การบูรณาการทฤษฎี SMCR เข้ากับหลักธรรม เช่น สัมมาวาจา, สติปัฏฐาน, อิทธิบาท 4, และ พรหมวิหาร 4 เพื่อเสนอแนวทางการสื่อสารเชิงพุทธที่สมบูรณ์ทั้งด้านเทคนิคและคุณธรรม อันจะนำไปสู่การพัฒนาการสื่อสารเพื่อสังคมที่มีสันติสุขอย่างยั่งยืน
คำสำคัญ: ทฤษฎีการสื่อสาร SMCR, พระไตรปิฎก, สัมมาวาจา, การบูรณาการ, พุทธจิตวิทยาการสื่อสาร
บทนำ
การสื่อสารเป็นกระบวนการสำคัญที่หล่อหลอมความเข้าใจและความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ ทฤษฎีการสื่อสาร SMCR ของเบอร์โล เป็นหนึ่งในโมเดลพื้นฐานที่ใช้ในการอธิบายโครงสร้างของการสื่อสารเชิงระบบ ซึ่งช่วยให้เข้าใจว่าการส่งสาร การรับสาร และปัจจัยที่ส่งผลต่อความสำเร็จของการสื่อสารเกิดขึ้นได้อย่างไร อย่างไรก็ตาม ในสังคมที่ซับซ้อนและเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว การสื่อสารไม่ได้มีเพียงมิติทางเทคนิค แต่ยังต้องมีมิติทางคุณธรรมและจิตสำนึกเพื่อสร้างสังคมที่เกื้อกูล
พระไตรปิฎกในพระพุทธศาสนาได้วางหลักธรรมที่เกี่ยวข้องกับการสื่อสารไว้อย่างลึกซึ้ง ทั้งในด้านคำพูด การฟัง และเจตนา เช่น หลัก สัมมาวาจา ในอริยมรรคมีองค์ 8, หลัก พรหมวิหาร 4 เพื่อสื่อสารด้วยเมตตาและกรุณา และหลัก สติปัฏฐาน 4 เพื่อรู้เท่าทันจิตในขณะสื่อสาร การบูรณาการทฤษฎี SMCR เข้ากับหลักธรรมเหล่านี้จะช่วยให้เกิด “การสื่อสารเชิงพุทธ” ที่มีประสิทธิภาพและมีคุณธรรม
การอธิบายทฤษฎี SMCR
-
Source (ผู้ส่งสาร)
หมายถึง ผู้ริเริ่มการสื่อสาร ผู้ส่งสารต้องมีความรู้ (communication skills), เจตคติ (attitude), ความเข้าใจในสังคมและวัฒนธรรม (social system) และความเข้าใจในเนื้อหาสารที่ต้องการสื่อ -
Message (สาร)
คือ เนื้อหาที่ถูกส่งออกไป มีองค์ประกอบย่อย ได้แก่ เนื้อหา (content), โครงสร้าง (structure), และรูปแบบการนำเสนอ (code) -
Channel (ช่องทาง)
คือ สื่อกลางที่ใช้ในการส่งสาร เช่น เสียง การมองเห็น การสัมผัส หรือสื่อเทคโนโลยีต่าง ๆ -
Receiver (ผู้รับสาร)
คือ ผู้ที่รับสาร ต้องมีความสามารถในการตีความ เข้าใจ และตอบสนองต่อสารที่ได้รับ
การบูรณาการกับหลักธรรมในพระไตรปิฎก
1. Source (ผู้ส่งสาร) กับหลัก สติปัฏฐาน 4 และ อิทธิบาท 4
ผู้ส่งสารในมุมพุทธควรมี “สติรู้เท่าทันตนเอง” (สติปัฏฐาน) เพื่อควบคุมถ้อยคำและเจตนา และมี “ฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา” ตามอิทธิบาท 4 เป็นพลังภายในให้การสื่อสารมีเป้าหมายที่ถูกต้อง มิใช่เพื่ออัตตาแต่เพื่อประโยชน์ของผู้อื่น
2. Message (สาร) กับหลัก สัมมาวาจา
พระพุทธองค์ทรงสอนว่า วาจาที่ดีควรเป็น สัจจะ (จริง), อธิษฐาน (เป็นประโยชน์), เมตตา (พูดด้วยความกรุณา) และ กล่อมเกลา (พูดในกาลอันควร) ซึ่งสอดคล้องกับการออกแบบสารในทฤษฎี SMCR ที่ต้องคำนึงถึงความถูกต้อง เหมาะสม และจริยธรรม
3. Channel (ช่องทาง) กับหลัก โยนิโสมนสิการ
การเลือกช่องทางที่เหมาะสมควรมีการพิจารณาอย่างแยบคาย (โยนิโสมนสิการ) เช่น การเลือกใช้ถ้อยคำหรือสื่อที่สอดคล้องกับสถานการณ์ เพื่อให้สารเข้าถึงผู้รับอย่างมีประสิทธิภาพ
4. Receiver (ผู้รับสาร) กับหลัก พรหมวิหาร 4
ผู้รับสารควรเปิดใจด้วย เมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา เพื่อรับฟังด้วยความเข้าใจ ไม่ด่วนตัดสิน และเกิดปฏิสัมพันธ์ที่สร้างสรรค์
การวิเคราะห์เชิงบูรณาการ
เมื่อนำหลักธรรมเหล่านี้มาบูรณาการกับโมเดล SMCR จะเห็นได้ว่าการสื่อสารตามแนวพุทธเน้น “กระบวนการภายใน” มากกว่า “กระบวนการภายนอก” กล่าวคือ ไม่เพียงแต่เน้นที่การส่งสารให้ชัด แต่ยังเน้นที่ “จิตสำนึกของผู้ส่งและผู้รับ” ให้มีเจตนาที่บริสุทธิ์และมีสติรู้ตัว การสื่อสารในลักษณะนี้จึงมิใช่เพียงการแลกเปลี่ยนข้อมูล แต่เป็น “การแลกเปลี่ยนธรรมะ” ซึ่งส่งผลให้เกิดปัญญา ความเข้าใจ และสันติสุขในสังคม
สรุป
การบูรณาการทฤษฎีการสื่อสาร SMCR กับหลักธรรมในพระไตรปิฎก เป็นแนวทางที่ทำให้การสื่อสารก้าวข้ามจากระดับเทคนิคสู่ระดับจิตวิญญาณ โดยผู้ส่งสารต้องมีสติและเจตนาที่ดี สารต้องเป็นไปเพื่อประโยชน์และความจริง ช่องทางต้องเหมาะสมกับบริบท และผู้รับต้องมีเมตตาและปัญญา การสื่อสารเชิงพุทธเช่นนี้จะช่วยเสริมสร้างความเข้าใจ ความสงบ และการอยู่ร่วมกันอย่างสันติในสังคม
บรรณานุกรม (ตัวอย่าง)
-
Berlo, D. K. (1960). The Process of Communication: An Introduction to Theory and Practice. New York: Holt, Rinehart and Winston.
-
พระไตรปิฎก ฉบับหลวง. (พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์).
-
พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตฺโต). (2533). พุทธธรรม. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
-
ประเสริฐ ศรีสุวรรณ. (2564). “การสื่อสารเชิงพุทธ: การบูรณาการหลักธรรมกับทฤษฎีการสื่อสารสมัยใหม่.” วารสารพุทธศาสน์ศึกษา, 8(2), 45–60.
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น