บทวิเคราะห์เชิงยุทธศาสตร์: นายกรัฐมนตรีลาวกับข้อเรียกร้องให้พระพุทธศาสนามีบทบาทที่แข็งแกร่งในกระบวนการพัฒนาประเทศ: พลวัตใหม่แห่งรัฐสังคมนิยมและสถาบันสงฆ์ในการประชุมใหญ่ อพส. ครั้งที่ 9
บทสรุปผู้บริหาร
รายงานการวิจัยฉบับนี้ทำการวิเคราะห์เชิงลึกเกี่ยวกับนโยบายและทิศทางยุทธศาสตร์ของรัฐบาลสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (สปป. ลาว) ภายใต้การนำของนายกรัฐมนตรีสอนไซ สีพันดอน (Sonexay Siphandone) ที่มีต่อสถาบันสงฆ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผ่านคำปราศรัยและมติในการประชุมใหญ่ผู้แทนพระสงฆ์ทั่วประเทศ ครั้งที่ 9 (The 9th National Congress of Buddhist Representatives) ซึ่งจัดขึ้นเมื่อปลายเดือนธันวาคม ค.ศ. 2025 ณ นครหลวงเวียงจันทน์ ท่ามกลางบริบทความท้าทายทางเศรษฐกิจมหภาคและการเปลี่ยนผ่านทางสังคมที่สำคัญที่สุดช่วงหนึ่งในประวัติศาสตร์ลาวสมัยใหม่
สาระสำคัญของการศึกษาพบว่า รัฐบาลลาวกำลังดำเนินยุทธศาสตร์ "ระดมสรรพกำลังทางจิตวิญญาณ" (Spiritual Mobilization) เพื่อตอบสนองต่อวิกฤตการณ์ "Perfect Storm" ที่ประกอบด้วยภาวะเงินเฟ้อ วิกฤตหนี้สาธารณะ และปัญหายาเสพติด ผ่านการปฏิรูปองค์การพุทธศาสนาสัมพันธ์ลาว (Lao Buddhist Fellowship Organisation - LBFO) อย่าง "เข้มแข็ง ลึกซึ้ง และรอบด้าน" นโยบายสำคัญที่นายกรัฐมนตรีสอนไซได้ประกาศใช้ ได้แก่ การสังเคราะห์นโยบายเศรษฐกิจชาตินิยมเข้ากับวิถีปฏิบัติทางศาสนา (Economic Nationalism via Buddhism) เช่น การรณรงค์ให้ใช้เงินกีบในการทำบุญเพื่อลดการพึ่งพาเงินตราต่างประเทศ (De-dollarization), การส่งเสริมผลิตภัณฑ์ "Made in Laos" ในศาสนพิธี, และการใช้วัดเป็นฐานปฏิบัติการหน้าด่านในสงครามต่อต้านยาเสพติดผ่านนโยบาย "4 ไม่" (Four No's)
รายงานฉบับนี้ยังชี้ให้เห็นถึงความพยายามของพรรคประชาชนปฏิวัติลาว (LPRP) ในการนิยาม "ความชอบธรรม" (Legitimacy) รูปแบบใหม่ ที่มิได้อิงอยู่กับผลสัมฤทธิ์ทางเศรษฐกิจเพียงอย่างเดียว แต่ผนวกเอาทุนทางสังคมและศรัทธาของสถาบันสงฆ์เข้ามาค้ำจุนเสถียรภาพของรัฐ นำไปสู่โมเดล "สังคมนิยมลาวที่มีลักษณะเฉพาะทางพุทธศาสนา" (Lao Socialism with Buddhist Characteristics) ที่ชัดเจนยิ่งขึ้น ในขณะที่ประเทศกำลังเตรียมก้าวพ้นสถานะประเทศพัฒนาน้อยที่สุด (LDC Graduation) ในปี 2026 บทบาทของคณะสงฆ์จึงถูกยกระดับจากผู้นำทางจิตวิญญาณสู่การเป็น "หุ้นส่วนการพัฒนา" (Development Partners) ที่มีพันธะผูกพันทางกฎหมายและนโยบายกับรัฐอย่างแน่นแฟ้น
1. บทนำ: ภูมิทัศน์วิกฤตและบริบทใหม่ของความสัมพันธ์รัฐ-สงฆ์
1.1 ความสำคัญเชิงยุทธศาสตร์ของการประชุมใหญ่ อพส. ครั้งที่ 9 ในปี 2025
การประชุมใหญ่ผู้แทนพระสงฆ์ทั่วประเทศ ครั้งที่ 9 (The 9th National Congress of Buddhist Representatives) ซึ่งจัดขึ้นเมื่อวันที่ 23 ธันวาคม 2025 มิใช่เพียงวาระปกติทางศาสนจักร แต่ถือเป็นเหตุการณ์ที่มีนัยสำคัญทางการเมืองการปกครองอย่างยิ่งยวด
บริบทแวดล้อมที่สำคัญของการประชุมประกอบด้วย:
วิกฤตศรัทธาและเศรษฐกิจ: สปป. ลาว เผชิญกับอัตราเงินเฟ้อที่พุ่งสูงและการอ่อนค่าของเงินกีบอย่างรุนแรงตลอดปี 2024-2025 ส่งผลกระทบต่อค่าครองชีพของประชาชนและอาจสั่นคลอนเสถียรภาพทางสังคม
3 การเปลี่ยนผ่านสู่ปี 2026: ปี 2026 เป็นปีเป้าหมายที่สำคัญยิ่งในการที่ลาวจะหลุดพ้นจากสถานะประเทศพัฒนาน้อยที่สุด (Least Developed Country - LDC) ตามเกณฑ์ของสหประชาชาติ
5 ซึ่งต้องการความร่วมมือจากทุกภาคส่วนในการยกระดับดัชนีการพัฒนามนุษย์สุญญากาศผู้นำสงฆ์: การมรณภาพของพระเถระชั้นผู้ใหญ่ที่มีบารมีสูงในปีก่อนหน้า เช่น พระอาจารย์ใหญ่ มหาบุนมา สิมมาพรม
7 สร้างความจำเป็นเร่งด่วนในการจัดระเบียบโครงสร้างการนำใหม่ เพื่อป้องกันความแตกแยกและเพื่อให้มั่นใจว่าคณะบริหารชุดใหม่จะดำเนินนโยบายสอดคล้องกับพรรคและรัฐ
1.2 วัตถุประสงค์และขอบเขตของการศึกษา
รายงานฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์นัยทางนโยบายของนายกรัฐมนตรีสอนไซ สีพันดอน ที่มีต่อองค์การพุทธศาสนาสัมพันธ์ลาว (LBFO) โดยมุ่งเน้นการตอบคำถามวิจัยสำคัญ 3 ประการ:
นโยบายการปฏิรูป อพส. สะท้อนถึงยุทธศาสตร์การอยู่รอดของรัฐบาลลาวในภาวะวิกฤตอย่างไร?
การผนวกเอาเป้าหมายทางเศรษฐกิจ (เช่น การใช้เงินกีบ) เข้ากับพิธีกรรมทางศาสนา บ่งบอกถึงความเปลี่ยนแปลงในความสัมพันธ์ระหว่างรัฐและศาสนาอย่างไร?
บทบาทใหม่ของพระสงฆ์ในฐานะ "กลไกการพัฒนา" มีความท้าทายและข้อจำกัดอย่างไรในบริบทสังคมลาวยุคดิจิทัล?
2. พลวัตประวัติศาสตร์: วิภาษวิธีระหว่างลัทธิมาร์กซ์-เลนินและพุทธศาสนาเถรวาทในลาว
เพื่อให้เข้าใจความหมายที่แท้จริงของคำว่า "บทบาทที่แข็งแกร่ง" ที่นายกรัฐมนตรีเรียกร้อง จำเป็นต้องย้อนกลับไปทำความเข้าใจรากฐานความสัมพันธ์ระหว่างพรรคประชาชนปฏิวัติลาว (LPRP) กับสถาบันสงฆ์ ซึ่งมีลักษณะเฉพาะตัวที่แตกต่างจากรัฐคอมมิวนิสต์อื่น ๆ
2.1 มรดกจากยุคขบวนการปะเทดลาว: "พระสงฆ์แดง" และการปฏิวัติ
ต่างจากโซเวียตหรือจีนในช่วงปฏิวัติวัฒนธรรมที่มักมองศาสนาเป็น "ยาเสพติด" ที่ต้องกวาดล้าง ขบวนการปะเทดลาว (Pathet Lao) เลือกใช้วิธีการ "ปรับปรนและผนวก" (Accommodation and Integration)
ยุทธวิธีแนวร่วม: ผู้นำพรรคอย่าง ภูมี วงวิจิตร และเจ้าสุภานุวงศ์ ตระหนักดีว่าในสังคมชนบทของลาว วัดคือศูนย์กลางของชุมชนและพระสงฆ์คือปัญญาชนกลุ่มเดียวที่ชาวบ้านเคารพเชื่อถือ พรรคจึงจัดตั้ง "องค์การพุทธศาสนาสัมพันธ์ลาว" ขึ้นในเขตปลดปล่อยตั้งแต่ปี 1961
8 เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการเผยแพร่อุดมการณ์ปฏิวัติการตีความใหม่ (Reinterpretation): มีการสร้างวาทกรรมว่า "พระพุทธเจ้าคือนักปฏิวัติคนแรก" และเป้าหมายของนิพพานมีความสอดคล้องกับสังคมที่ปราศจากการกดขี่แบบคอมมิวนิสต์ พระสงฆ์ในช่วงเวลานั้นจึงมีบทบาทเป็น "นักโฆษณาชวนเชื่อ" (Propaganda Cadres) ที่ทรงประสิทธิภาพ
8
2.2 จากการควบคุมสู่การใช้งาน (1975 - ปัจจุบัน)
หลังการสถาปนา สปป. ลาว ในปี 1975 รัฐบาลใหม่ได้ยกเลิกธรรมยุติกนิกายและรวมศูนย์อำนาจสงฆ์เข้าสู่ อพส. เพียงองค์กรเดียว
ยุคจินตนาการใหม่ (Post-1990s): เมื่อลาวเปิดประเทศและเข้าสู่เศรษฐกิจตลาด รัฐได้หันมาส่งเสริมพุทธศาสนาในฐานะ "อัตลักษณ์แห่งชาติ" (National Identity) เพื่อต่อต้านวัฒนธรรมตะวันตกและไทยที่ไหลบ่าเข้ามา
10 สถานะปัจจุบัน: ในรัฐธรรมนูญและดำรัสว่าด้วยการบริหารและคุ้มครองศาสนา (Decree 315) รัฐได้รับรองพุทธศาสนาในฐานะที่มีบทบาทพิเศษในการสร้างความสามัคคีและพัฒนาชาติ
9 นายกรัฐมนตรีสอนไซ สีพันดอน จึงมิได้เริ่มนโยบายใหม่จากศูนย์ แต่เป็นการ "Re-activate" กลไกที่มีอยู่เดิมให้เข้มข้นขึ้นเพื่อตอบโจทย์วิกฤตปัจจุบัน
2.3 ตารางเปรียบเทียบ: วิวัฒนาการบทบาทของสงฆ์ในสายตารัฐ
| ยุคสมัย | บทบาทหลักของพระสงฆ์ตามทัศนะรัฐ | เป้าหมายทางการเมือง | สถานะทางกฎหมาย/นโยบาย |
| ยุคปฏิวัติ (1950s-1975) | ผู้เผยแพร่อุดมการณ์, แนวร่วม | การปลดปล่อยชาติ, ต่อต้านจักรวรรดินิยม | องค์การจัดตั้งในเขตปลดปล่อย |
| ยุคสร้างสังคมนิยม (1975-1980s) | ผู้ผลิต (ห้ามบิณฑบาตบางช่วง), ครูสอนหนังสือ | การสร้างสังคมใหม่, ขจัดความงมงาย | รวมนิกาย, ควบคุมเข้มงวด |
| ยุคจินตนาการใหม่ (1990s-2010s) | ผู้รักษาวัฒนธรรม, สัญลักษณ์ชาติ | สร้างอัตลักษณ์ชาติ, ส่งเสริมการท่องเที่ยว | ผ่อนปรน, ฟื้นฟูประเพณี (เช่น พระธาตุหลวง) |
| ยุควิกฤตซ้อน (2020s-2025) | หุ้นส่วนการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม, ผู้นำจิตวิญญาณเพื่อความมั่นคง | แก้จน, ต้านยาเสพติด, เสถียรภาพทางการเงิน | ปฏิรูปเข้มข้น, บูรณาการกับแผนสภาพัฒน์ฯ |
3. การวิเคราะห์นโยบายในการประชุมใหญ่ครั้งที่ 9: การปฏิรูปเพื่อความอยู่รอด
คำปราศรัยของนายกรัฐมนตรีสอนไซ สีพันดอน ในการประชุมใหญ่ครั้งที่ 9 ถือเป็น "Blueprint" หรือพิมพ์เขียวฉบับใหม่สำหรับวงการสงฆ์ลาว โดยมีแกนหลักอยู่ที่คำว่า "การเปลี่ยนแปลงที่เข้มแข็ง ลึกซึ้ง และรอบด้าน" (Strong, profound and comprehensive transformation)
3.1 การรื้อสร้างโครงสร้างและธรรมาภิบาลสงฆ์ (Organizational Reform)
รัฐบาลได้ส่งสัญญาณชัดเจนว่าโครงสร้างเดิมของ อพส. อาจมีความหย่อนยานหรือไม่ตอบสนองต่อโลกสมัยใหม่ จึงมีข้อเรียกร้องสำคัญดังนี้:
การบัญญัติแผนปฏิบัติการ (Concrete Action Plans): นายกรัฐมนตรีสอนไซย้ำว่า คณะกรรมการบริหารชุดใหม่ต้อง "แปลงมติที่ประชุมให้เป็นแผนปฏิบัติการและระเบียบข้อบังคับอย่างเร่งด่วน"
2 สิ่งนี้ชี้ให้เห็นว่ารัฐต้องการเห็น KPI หรือตัวชี้วัดความสำเร็จจากองค์กรสงฆ์ เช่นเดียวกับหน่วยงานราชการความเป็นเอกภาพ (Unity as Command): การเน้นย้ำให้คณะกรรมการศูนย์กลางเป็น "พลังแห่งความสามัคคี"
1 สะท้อนความกังวลของรัฐต่อการแตกแยกนิกายย่อย หรือการมีพระสงฆ์ที่มีความคิดเห็นอิสระทางการเมือง (Dissident Monks) รัฐต้องการให้ อพส. เป็นสายบังคับบัญชาเดียว (Single Chain of Command) ที่สามารถสั่งการจากส่วนกลางลงสู่ระดับหมู่บ้านได้ทันที
3.2 ยุทธศาสตร์ "4 ไม่" กับสงครามยาเสพติด (The "Four No's" Policy)
หนึ่งในปัญหาที่เร่งด่วนที่สุดของลาวคือการแพร่ระบาดของยาเสพติด โดยเฉพาะยาบ้า ซึ่งกระทบต่อโครงสร้างแรงงานและเยาวชน นายกฯ สอนไซ ได้มอบหมายภารกิจทางยุทธวิธีให้วัดเป็นศูนย์กลางในการต่อสู้ โดยใช้หลัก "4 ไม่" (Four No's):
ไม่เสพ (No using)
ไม่ซื้อ (No buying)
ไม่ขาย (No selling)
ไม่ผลิตหรือค้า (No producing or trafficking)
2
บทวิเคราะห์เชิงลึก: การที่รัฐต้องพึ่งพาพระสงฆ์ในเรื่องนี้ สะท้อนถึงข้อจำกัดของกลไกตำรวจและกฎหมายในพื้นที่ห่างไกล (Remote Areas) วัดและพระสงฆ์ที่มีบารมีทางศีลธรรม (Moral Authority) สามารถเข้าถึงจิตใจของเยาวชนและชุมชนได้ดีกว่าเจ้าหน้าที่รัฐ การใช้วัดเป็น "ศูนย์บำบัดทางจิตวิญญาณ" หรือพื้นที่สีขาว จึงเป็นยุทธศาสตร์ Low-cost, High-impact ที่รัฐบาลเลือกใช้
3.3 การปฏิรูปพิธีกรรม: ความมัธยัสถ์แบบสังคมนิยม (Socialist Austerity in Rituals)
รัฐบาลได้เรียกร้องให้มีการ "ปรับปรุงรูปแบบพิธีกรรม" (Streamlining ceremonies) ให้กระชับ ประหยัดเวลา และทรัพยากร
นัยทางเศรษฐกิจ: ในยามที่ประเทศเผชิญวิกฤตเศรษฐกิจ การจัดงานบุญประเพณีที่ฟุ่มเฟือย (เช่น งานบวช งานศพ) ถือเป็นการสูญเสียทรัพยากรโดยเปล่าประโยชน์ (Economic Waste) รัฐจึงต้องการสร้างบรรทัดฐานใหม่ (New Normal) ของการทำบุญที่เน้นสาระมากกว่ารูปแบบ
การแบ่งแยกประเภทงาน: นายกฯ เสนอให้แยกแยะชัดเจนระหว่าง "พิธีการของรัฐ" (Public/Official) กับ "พิธีท้องถิ่น" เพื่อให้การบริหารจัดการมีประสิทธิภาพ สะท้อนความพยายามในการจัดระเบียบวัฒนธรรม (Cultural Standardization) ให้เป็นระบบระเบียบ
4. เศรษฐศาสตร์การเมืองแห่งบุญ: นโยบาย "Kipization" และ "Made in Laos"
ส่วนที่น่าสนใจที่สุดและถือเป็นนวัตกรรมทางนโยบายในการประชุมครั้งนี้ คือการผูกโยง "ศรัทธา" เข้ากับ "นโยบายการเงินและการคลัง" ของประเทศอย่างชัดเจน เพื่อตอบโจทย์วิกฤตค่าเงินกีบและดุลการค้า
4.1 นโยบาย "Kipization of Merit" (การทำบุญด้วยเงินกีบ)
นายกรัฐมนตรีสอนไซได้เรียกร้องให้มีการใช้ "เงินกีบ" ในกิจกรรมการกุศลและทำบุญทางศาสนา
บริบทปัญหา: ในวัดสำคัญ ๆ ของลาว โดยเฉพาะในแหล่งท่องเที่ยวหรือวัดที่มีความสัมพันธ์กับไทย มักมีการบริจาคและใช้จ่ายด้วยเงินบาทหรือดอลลาร์สหรัฐ (Dollarization) ปรากฏการณ์นี้ทำให้เงินตราต่างประเทศรั่วไหลออกจากระบบธนาคารและลดทอนประสิทธิภาพของนโยบายการเงิน
กลไกทางนโยบาย: การรณรงค์ให้วัดรับบริจาคและชำระค่าใช้จ่ายเป็นเงินกีบ คือความพยายามในการสร้าง "อุปสงค์เทียม" (Artificial Demand) ต่อเงินสกุลท้องถิ่น และสร้างจิตสำนึกชาตินิยมทางเศรษฐกิจ (Economic Nationalism) ผ่านช่องทางที่ศักดิ์สิทธิ์ที่สุดของสังคม คือ "การทำบุญ"
4.2 ยุทธศาสตร์ "Made in Laos" ในตลาดสินค้าศาสนา
นโยบายสนับสนุนให้ใช้ "จีวรและเครื่องสังฆทานที่ผลิตในลาว"
การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain Analysis): ตลาดสินค้าสังฆภัณฑ์ในลาวส่วนใหญ่นำเข้าจากประเทศไทย ทั้งจีวร ธูป เทียน และถังสังฆทาน ซึ่งส่งผลให้ลาวขาดดุลการค้ากับไทยอย่างต่อเนื่อง
การทดแทนการนำเข้า (Import Substitution): รัฐบาลลาวพยายามใช้ตลาดสินค้าศาสนา ซึ่งเป็นตลาดที่มีกำลังซื้อคงที่ (Inelastic Demand) เป็นพื้นที่นำร่องในการส่งเสริมสินค้าในประเทศ หากพระสงฆ์ซึ่งเป็น "ผู้นำทางความคิด" (Key Opinion Leaders - KOLs) หันมาใช้จีวรฝ้ายทอมือของลาว ก็จะเป็นแบบอย่างให้ฆราวาสหันมานิยมสินค้าไทยน้อยลง
4.3 ตารางวิเคราะห์: ผลกระทบของนโยบายเศรษฐกิจในมิติศาสนา
| นโยบาย | เป้าหมายระยะสั้น | เป้าหมายระยะยาว | ความท้าทายในการปฏิบัติ |
| ใช้เงินกีบทำบุญ | ลดการใช้เงินบาท/ดอลลาร์ในวัด | เสริมสร้างเสถียรภาพค่าเงินกีบ, สร้างค่านิยมรักชาติ | ผู้บริจาคต่างชาติ (โดยเฉพาะไทย) อาจไม่สะดวก, มูลค่าเงินกีบผันผวนทำให้วัดบริหารจัดการยาก |
| ใช้สินค้า Made in Laos | ลดการขาดดุลการค้าสินค้าอุปโภค | ส่งเสริม SME และหัตถกรรมสิ่งทอลาว | คุณภาพและราคาของสินค้าลาวอาจยังสู้สินค้าไทยไม่ได้ (Economy of Scale) |
| ลดทอนความฟุ่มเฟือย | ลดภาระหนี้สินครัวเรือนจากการจัดงาน | สร้างวัฒนธรรมการออมและการบริโภคที่ยั่งยืน | ขัดกับค่านิยม "หน้าตา" ทางสังคม (Social Face) ของเจ้าภาพงานบุญ |
5. การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างผู้นำและยุทธศาสตร์องค์กร (Sangha Leadership & Organization)
การประชุมครั้งที่ 9 ยังเป็นหมุดหมายของการผลัดใบในระดับโครงสร้างการนำ ซึ่งมีผลโดยตรงต่อทิศทางของพุทธศาสนาลาวในทศวรรษหน้า
5.1 การเปลี่ยนผ่านผู้นำภายใต้เงาของรัฐ (Transition of Power)
หลังจากการมรณภาพของพระอาจารย์ใหญ่ มหาบุนมา สิมมาพรม และพระอาจารย์ใหญ่ มหางอน ดำรงบุญ
บทบาทของคณะกรรมการชุดใหม่: รัฐบาลคาดหวังให้คณะกรรมการชุดนี้มีความ "ตื่นตัว" (Active) มากกว่าชุดก่อนๆ ที่มักถูกมองว่าเป็นเพียงตรายาง หรือเน้นเพียงงานพิธีกรรม คณะกรรมการชุดใหม่ต้องทำงานเชิงรุกในการ "ระดมการสนับสนุน" (Mobilize support) จากพุทธศาสนิกชนเพื่อสนับสนุนแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 9 และเตรียมเข้าสู่ฉบับที่ 10
1 โครงสร้างที่รวมศูนย์: คำสั่งให้คณะกรรมการต้อง "รวมศูนย์" และ "แบ่งงานชัดเจน"
1 แสดงถึงความต้องการของรัฐที่จะขจัดความซ้ำซ้อนและเพิ่มประสิทธิภาพในการสั่งการ (Command and Control)
5.2 การสร้างเอกราชทางภูมิปัญญา: โครงการพระไตรปิฎกฉบับภาษาลาว
นายกรัฐมนตรีได้เร่งรัดให้ดำเนินการจัดพิมพ์ "พระไตรปิฎกฉบับภาษาลาว" (Lao Tripitaka) ให้แล้วเสร็จสมบูรณ์
นัยทางการเมือง: การมีพระไตรปิฎกฉบับภาษาของตนเองเป็นสัญลักษณ์สูงสุดของ "เอกราชทางศาสนา" (Religious Sovereignty) การลดการพึ่งพาตำราอักษรไทยหรือบาลีอักษรขอม จะช่วยตัดวงจรการครอบงำทางวัฒนธรรมจากเพื่อนบ้าน และเปิดโอกาสให้รัฐสามารถ "คัดสรร" หรือ "เน้นย้ำ" คำสอนที่สอดคล้องกับบริบทสังคมนิยมลาว (Lao Socialist Context) ได้สะดวกขึ้นในการเรียนการสอนปริยัติธรรม
6. บทบาททางสังคมและการพัฒนา: จาก "ผู้รับ" สู่ "ผู้ให้" (From Recipient to Provider)
ในอดีต ภาพลักษณ์ของพระสงฆ์คือ "เนื้อนาบุญ" หรือผู้รับการถวายทาน แต่ในวิสัยทัศน์ใหม่ของรัฐบาลลาว พระสงฆ์ต้องเปลี่ยนสถานะเป็น "ผู้ให้บริการทางสังคม" (Social Service Providers) อย่างเต็มตัว
6.1 โครงการพุทธศาสนาเพื่อการพัฒนา (Buddhism for Development Project - BDP)
แม้แนวคิดนี้จะไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่ได้รับการเน้นย้ำให้ขยายผลมากขึ้น โครงการ BDP ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากองค์กรระหว่างประเทศและรัฐบาล ได้ฝึกอบรมพระสงฆ์ให้เป็นผู้นำชุมชน
กิจกรรมหลัก: การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม (Environmental Conservation), การสอนหนังสือในพื้นที่ห่างไกล, และการสาธารณสุขมูลฐาน
กรณีศึกษาโควิด-19: ความสำเร็จของพระสงฆ์ในการช่วยสื่อสารความเสี่ยงและจัดการศพในช่วงโควิด-19
17 ได้พิสูจน์ให้รัฐเห็นแล้วว่า เครือข่ายวัดมีประสิทธิภาพสูงในการจัดการภาวะวิกฤต รัฐจึงต้องการขยายโมเดลนี้ไปสู่การแก้ปัญหายาเสพติดและความยากจน
6.2 ความท้าทายในยุคดิจิทัล (Digital Sangha)
นายกรัฐมนตรีสนับสนุนให้พระสงฆ์ใช้ "แพลตฟอร์มการสื่อสารสมัยใหม่" ในการเผยแผ่ธรรมะ
ดาบสองคม: ในขณะที่โซเชียลมีเดียช่วยให้เข้าถึงวัยรุ่นได้ง่ายขึ้น แต่ก็นำมาซึ่งความเสี่ยงเรื่อง "ข่าวฉาว" (Scandals) และพฤติกรรมที่ไม่สำรวม ซึ่งอาจทำลายศรัทธาได้อย่างรวดเร็ว (Viral Effect) ดังที่เห็นในกรณีศึกษาของประเทศไทย
19 การควบคุม: รัฐบาลจึงกำชับเรื่อง "ระเบียบวินัย" (Vinaya) ควบคู่ไปกับเทคโนโลยี เพื่อป้องกันไม่ให้พระสงฆ์กลายเป็น "Influencer" ที่ควบคุมไม่ได้ หรือเผยแพร่เนื้อหาที่ขัดต่อแนวทางของพรรค
7. บทวิเคราะห์วิพากษ์: สู่โมเดล "รัฐกำกับพุทธ" (State-Directed Buddhism)
จากการรวบรวมข้อมูลและวิเคราะห์นโยบายในการประชุมครั้งที่ 9 สามารถสรุปโมเดลความสัมพันธ์ระหว่างรัฐและศาสนาของลาวในยุคปัจจุบันได้ดังนี้:
7.1 การแปร "ทุนทางศีลธรรม" เป็น "ทุนทางการเมือง" (Converting Moral Capital into Political Capital)
รัฐบาลลาวตระหนักว่า ในภาวะที่ "ความชอบธรรมทางเศรษฐกิจ" (Performance Legitimacy) ถดถอยลงจากปัญหาปากท้อง รัฐจำเป็นต้องดึง "ความชอบธรรมทางศีลธรรม" (Moral Legitimacy) จากศาสนามาช่วยค้ำจุน
7.2 ความเสี่ยงของ "พุทธพาณิชย์" ภายใต้การสนับสนุนของรัฐ (State-Sponsored Commodification)
แม้รัฐจะเรียกร้องความมัธยัสถ์ แต่ในอีกด้านหนึ่ง รัฐก็ใช้วัดเป็นจุดขายทางการท่องเที่ยว (Tourism Magnet) อย่างเข้มข้น
7.3 การเปรียบเทียบกับโมเดลเพื่อนบ้าน
| มิติ | สปป. ลาว (Lao PDR) | ไทย (Thailand) | เวียดนาม (Vietnam) |
| โครงสร้างองค์กร | รวมศูนย์เด็ดขาด (LBFO เดียว) | รวมศูนย์แต่มีความหลากหลายนิกาย (มหาเถรสมาคม) | รวมศูนย์ภายใต้รัฐ (VBS) |
| บทบาททางการเมือง | สนับสนุนพรรคชัดเจน (State Ally) | เป็นกลางตามนิตินัย แต่อิงสถาบันหลัก | อยู่ภายใต้แนวร่วมปิตุภูมิ (Fatherland Front) |
| จุดเน้นปัจจุบัน | เศรษฐกิจชาตินิยม, ต้านยาเสพติด | ปฏิรูปกฎหมาย, จัดการทรัพย์สิน | สวัสดิการสังคม, การทูตวัฒนธรรม |
8. บทสรุปและทิศทางอนาคต (Conclusion and Future Trajectory)
การประชุมใหญ่ผู้แทนพระสงฆ์ทั่วประเทศ ครั้งที่ 9 เป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญยิ่งของพุทธศาสนาลาว ภายใต้นโยบายของนายกรัฐมนตรีสอนไซ สีพันดอน สถาบันสงฆ์ไม่ได้ถูกมองเป็นเพียง "ผู้รักษาประเพณี" อีกต่อไป แต่ถูกยกระดับสถานะขึ้นเป็น "หุ้นส่วนยุทธศาสตร์ในการพัฒนาชาติ" (Strategic Partner in Nation Building) ที่มีภารกิจรูปธรรมทั้งในด้านเศรษฐกิจ (Kipization, Made in Laos) และความมั่นคงสังคม (Anti-drugs)
ข้อค้นพบสำคัญ:
ศาสนาคือความมั่นคง: รัฐมองว่าความมั่นคงของ อพส. คือความมั่นคงของระบอบการปกครอง หาก อพส. อ่อนแอหรือแตกแยก จะเปิดช่องว่างให้กลุ่มอำนาจอื่นแทรกแซง
เศรษฐกิจนำวิถีพุทธ: นโยบายเศรษฐกิจมหภาคถูกนำมาประยุกต์ใช้ในระดับจุลภาคผ่านกลไกวัด ซึ่งเป็นนวัตกรรมการบริหารที่น่าจับตามองว่าจะประสบความสำเร็จหรือไม่
การปรับตัวสู่ปี 2026: ทุกกลไกของสงฆ์ถูกปรับจูน (Re-calibrated) เพื่อเป้าหมายใหญ่ของชาติในการหลุดพ้นจากสถานะ LDC ในปี 2026
ความท้าทายในอนาคต:
ความสำเร็จของนโยบายนี้ขึ้นอยู่กับว่า คณะบริหารชุดใหม่ของ อพส. จะสามารถรักษาสมดุลระหว่าง "คำสั่งรัฐ" กับ "ศรัทธาประชาชน" ได้ดีเพียงใด หากพระสงฆ์กลายเป็นเพียงเจ้าหน้าที่รัฐในผ้าเหลือง (Bureaucrats in Robes) มากเกินไป อาจเกิดวิกฤตศรัทธาที่ย้อนกลับมาทำร้ายรัฐเอง แต่หากสามารถผสานบทบาทผู้นำจิตวิญญาณเข้ากับการพัฒนาชุมชนได้อย่างกลมกลืน พุทธศาสนาลาวจะเป็นต้นแบบที่น่าสนใจของ "Engaged Buddhism" ในโลกสังคมนิยมยุคใหม่
การวิเคราะห์นี้อ้างอิงจากข้อมูลและเอกสารที่ปรากฏในช่วงเวลาของการประชุมใหญ่ อพส. ครั้งที่ 9 (ธันวาคม 2025) และบริบทแวดล้อมที่เกี่ยวข้อง
