วิเคราะห์มหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข: พลวัตทางนวัตกรรมและการสื่อสารเพื่อความยั่งยืนทางจิตวิญญาณในสังคมดิจิทัล
บทคัดย่อ
รายงานการวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทำการวิเคราะห์เชิงลึกและสังเคราะห์องค์ความรู้จากโครงการ "มหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข" (Buddhist Dhamma Media for Peace Expo) ซึ่งดำเนินการโดยกองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ (Thai Media Fund) ร่วมกับภาคีเครือข่ายทางพระพุทธศาสนาและภาคประชาสังคม การศึกษานี้ครอบคลุมมิติการดำเนินงานตั้งแต่อดีตจนถึงปีที่ 4 (พ.ศ. 2568) โดยมุ่งเน้นการตอบโจทย์วัตถุประสงค์หลัก 6 ประการ ได้แก่ การวิเคราะห์วัตถุประสงค์เชิงยุทธศาสตร์, โครงสร้างผู้จัดงานและเครือข่าย, การประเมินผลสัมฤทธิ์, การถอดบทเรียนผ่านทฤษฎีนิเทศศาสตร์แนวพุทธ (Buddhist Communication Arts), การวิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงโครงสร้างระหว่างสื่อ ศาสนา และสังคม, และการนำเสนอโครงร่างบทความวิชาการเพื่อการเผยแพร่
ท่ามกลางกระแสความเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์สื่อ (Media Landscape) และวิกฤตศรัทธาที่เกิดขึ้นจากการนำเสนอข่าวสารเชิงลบเกี่ยวกับสถาบันสงฆ์ รายงานฉบับนี้ชี้ให้เห็นว่ามหกรรมพุทธธรรมฯ มิใช่เพียงการจัดแสดงนิทรรศการทางศาสนาแบบดั้งเดิม แต่เป็นนวัตกรรมทางสังคม (Social Innovation) ที่พยายามสร้าง "ระบบนิเวศสื่อ" (Media Ecosystem) ใหม่ ที่ใช้หลักธรรมเป็นเครื่องมือในการ "เตือนสติ" และสร้างภูมิคุ้มกันทางดิจิทัล (Digital Resilience) ให้แก่เยาวชนและประชาชนทั่วไป ผ่านกลไกการสื่อสารแบบมีส่วนร่วม (Participatory Communication) และการประยุกต์ใช้แนวคิดสื่อสันติภาพ (Peace Journalism)
1. บทนำ: บริบทและภูมิทัศน์ปัญหา (Context and Problem Landscape)
1.1 วิกฤตศรัทธาและผลกระทบของสื่อในยุคดิจิทัล
ในทศวรรษที่ผ่านมา สังคมไทยเผชิญกับพลวัตความเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีการสื่อสารอย่างรุนแรง (Digital Disruption) การเกิดขึ้นของสื่อสังคมออนไลน์ (Social Media) ได้ทลายกำแพงกั้นระหว่างสถาบันทางศาสนากับฆราวาส ทำให้ "พื้นที่ศักดิ์สิทธิ์" (Sacred Space) ถูกตรวจสอบและวิพากษ์วิจารณ์อย่างเข้มข้น ปรากฏการณ์ "ข่าวฉาว" ในวงการสงฆ์ ไม่ว่าจะเป็นกรณีการประพฤติผิดพระวินัย การทุจริตเงินทอนวัด หรือพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของ "พระเซเลบ" ในโลกออนไลน์ ได้ถูกนำเสนอซ้ำๆ ผ่านอัลกอริทึมของสื่อที่เน้นยอดการมีส่วนร่วม (Engagement) มากกว่าข้อเท็จจริงที่รอบด้าน
การนำเสนอข่าวในลักษณะ "วารสารศาสตร์แบบสงคราม" (War Journalism) ที่เน้นความขัดแย้ง ตัวบุคคล และดราม่า ได้ส่งผลให้เกิดวิกฤตศรัทธา (Crisis of Faith) ในหมู่พุทธศาสนิกชน โดยเฉพาะคนรุ่นใหม่ที่เริ่มตั้งคำถามต่อความจำเป็นของศาสนาในชีวิตประจำวัน นอกจากนี้ การไหลบ่าของข้อมูลข่าวสาร (Information Overload) และข่าวลวง (Fake News) ยังทำให้สังคมขาด "สติ" ในการกลั่นกรองความจริง นำไปสู่ความขัดแย้งและความเกลียดชัง (Hate Speech) ที่ขยายตัวในวงกว้าง
1.2 กำเนิดมหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข
ท่ามกลางสภาวะความเปราะบางทางสังคมและจิตวิญญาณ กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ ซึ่งเป็นหน่วยงานที่มีพันธกิจหลักในการส่งเสริมการผลิตและพัฒนาสื่อที่ดี ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของการใช้ "ทุนทางวัฒนธรรม" โดยเฉพาะหลักพุทธธรรม มาเป็นเครื่องมือในการแก้ปัญหาสังคม จึงได้ริเริ่มโครงการ "มหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข" ขึ้น โดยมีเป้าหมายเพื่อสร้างพื้นที่กลาง (Platform) ในการนำเสนอสื่อสร้างสรรค์เชิงพุทธ ที่สามารถเข้าถึงคนทุกวัย และทำหน้าที่เป็น "สื่อเตือนสติ" ให้สังคมกลับมาสู่ดุลยภาพแห่งความสงบสุข
2. วัตถุประสงค์เชิงยุทธศาสตร์ (Strategic Objectives)
การวิเคราะห์เอกสารและทิศทางการดำเนินงานของโครงการตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน พบว่าวัตถุประสงค์ของงานมหกรรมฯ มีความซับซ้อนและครอบคลุมมิติที่หลากหลาย มากกว่าเพียงการเผยแผ่ศาสนาแบบจารีต ดังนี้:
2.1 การสร้างระบบนิเวศสื่อเพื่อการเปลี่ยนแปลง (Media Ecosystem for Change)
วัตถุประสงค์หลักประการแรกคือการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมของสื่อ จากเดิมที่เต็มไปด้วยเนื้อหาที่กระตุ้นกิเลสและความขัดแย้ง ให้กลายเป็นพื้นที่ที่เอื้อต่อการเรียนรู้และการพัฒนาปัญญา กองทุนฯ มุ่งหวังที่จะสร้าง "นิเวศสื่อธรรมะ" ที่ผู้ผลิตสื่อ (Media Producers) ผู้เผยแพร่ (Distributors) และผู้รับสาร (Consumers) มีปฏิสัมพันธ์กันบนพื้นฐานของจริยธรรมและสติ การสร้างระบบนิเวศนี้ครอบคลุมทั้งพื้นที่ทางกายภาพ (On-ground) ผ่านกิจกรรมในวัดสำคัญ และพื้นที่ออนไลน์ (Online) เพื่อให้ธรรมะสามารถเข้าถึงได้ "ทุกที่ ทุกเวลา" ตามแนวคิดของงานปีที่ 4
2.2 การเสริมสร้างภูมิคุ้มกันทางสังคมด้วย "สื่อเตือนสติ"
ในบริบทของภัยคุกคามทางไซเบอร์ มิจฉาชีพ และข่าวปลอม โครงการนี้มีวัตถุประสงค์เฉพาะเจาะจงในการใช้สื่อพุทธธรรมเป็นเครื่องมือในการ "เตือนสติ" (Wake-up Call) แนวคิดนี้ตั้งอยู่บนสมมติฐานทางนิเทศศาสตร์แนวพุทธที่ว่า การรู้เท่าทันสื่อ (Media Literacy) ที่แท้จริงต้องประกอบด้วย "โยนิโสมนสิการ" (Critical Reflection) คือการคิดวิเคราะห์อย่างแยบคาย ซึ่งจะช่วยให้ประชาชนไม่ตกเป็นเหยื่อของการหลอกลวงและการยั่วยุทางอารมณ์
2.3 การส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์และ Soft Power
นอกเหนือจากมิติทางจิตวิญญาณ โครงการยังมีวัตถุประสงค์ในการขับเคลื่อนนโยบายเศรษฐกิจสร้างสรรค์ของรัฐบาล โดยการนำทุนทางวัฒนธรรมและศาสนา (Religious Assets) มาสร้างมูลค่าเพิ่ม (Soft Power) การเลือกสถานที่จัดงานที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมระดับโลก เช่น วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) วัดอรุณราชวราราม และวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นยุทธศาสตร์ในการดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและต่างชาติ และเชื่อมโยงศาสนากับการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม
2.4 การลดช่องว่างระหว่างวัยและเชื่อมต่อคนรุ่นใหม่ (Bridging the Generation Gap)
วัตถุประสงค์สำคัญอีกประการคือการสร้างพื้นที่ให้ "เด็กและเยาวชน" ได้เข้ามามีบทบาทในการเป็น "ผู้สื่อสารธรรมะ" (Dhamma Communicators) ผ่านกิจกรรมการประกวดคลิปสั้นและสื่อสร้างสรรค์ เพื่อลบล้างภาพจำว่าธรรมะเป็นเรื่องของคนแก่หรือล้าสมัย และสร้างทัศนคติใหม่ว่าธรรมะเป็นเรื่องทันสมัยที่สามารถนำมาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน (Dhamma in Daily Life) ได้
3. ผู้จัดงานและภาคีเครือข่ายความร่วมมือ (Organizers and Collaborative Network)
โครงสร้างการบริหารจัดการของมหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข สะท้อนถึงรูปแบบการทำงานแบบบูรณาการระหว่างภาครัฐ องค์กรศาสนา และภาคประชาสังคม ตามโมเดล "บวร" (บ้าน-วัด-ราชการ) ในบริบทสมัยใหม่
3.1 องค์กรหลักและผู้สนับสนุนทุน (Core Organizers & Funders)
กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ (Thai Media Fund - TMF): เป็นหน่วยงานหลักในการขับเคลื่อนโครงการ ทำหน้าที่กำหนดนโยบาย ยุทธศาสตร์ สนับสนุนงบประมาณ และประสานงานเครือข่าย บทบาทของ TMF คือการเป็น "ผู้อำนวยความสะดวก" (Facilitator) ที่เชื่อมโยงทรัพยากรต่างๆ เข้าด้วยกัน
กระทรวงวัฒนธรรม (Ministry of Culture): ให้การสนับสนุนในระดับนโยบายชาติ การเชื่อมโยงกับมรดกทางวัฒนธรรม และการอำนวยความสะดวกในการใช้พื้นที่ศาสนสถานสำคัญของประเทศ โดยมีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรมและปลัดกระทรวงฯ เข้าร่วมเป็นประธานในพิธีเปิดและสนับสนุนการดำเนินงาน
3.2 ศาสนสถานและเครือข่ายสงฆ์ (Religious Institutions)
การเลือกสถานที่จัดงานในแต่ละปีสะท้อนถึงนัยยะสำคัญทางยุทธศาสตร์:
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์): (เจ้าภาพปีที่ 2) ศูนย์กลางแห่งภูมิปัญญาและจารึกมรดกโลก เป็นสัญลักษณ์ของการเรียนรู้
วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร: (เจ้าภาพปีที่ 3) สัญลักษณ์ความรุ่งโรจน์และแลนด์มาร์คระดับโลก ริมแม่น้ำเจ้าพระยา
วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จ.นครศรีธรรมราช: (เจ้าภาพปีที่ 4) ศูนย์กลางพุทธศาสนาในภาคใต้ สะท้อนการกระจายอำนาจทางวัฒนธรรมสู่ภูมิภาค
3.3 ภาคีเครือข่ายการศึกษาและวิชาชีพ
โครงการได้รับความร่วมมือจากสถาบันการศึกษา โรงเรียน และมหาวิทยาลัยทั่วประเทศ ในการส่งเสริมนักเรียนนิสิตนักศึกษาเข้าร่วมกิจกรรมประกวดสื่อ "หนูได้ธรรม" รวมถึงเครือข่ายสื่อมวลชนที่ช่วยเผยแพร่ประชาสัมพันธ์
ตารางแสดงโครงสร้างบทบาทหน้าที่ของภาคีเครือข่าย:
| ภาคส่วน (Sector) | หน่วยงาน (Organization) | บทบาทและหน้าที่หลัก (Key Roles) |
| Funding & Strategy | กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ | สนับสนุนงบประมาณ, กำหนดยุทธศาสตร์ Media Ecosystem, จัดการประกวดสื่อ |
| Policy Support | กระทรวงวัฒนธรรม | สนับสนุนนโยบาย Soft Power, ประสานงานระดับกระทรวง, พิธีการ |
| Spiritual Hub | วัดพระมหาธาตุฯ, วัดอรุณฯ, วัดโพธิ์ | เอื้อเฟื้อสถานที่, ให้คำปรึกษาด้านหลักธรรม, เป็นศูนย์กลางกิจกรรม On-ground |
| Content Creators | เยาวชน, สถาบันการศึกษา, ผู้ผลิตสื่ออิสระ | ผลิตเนื้อหา (UGC), เข้าร่วมประกวด, สร้างสรรค์สื่อธรรมะรูปแบบใหม่ |
| Dissemination | สื่อมวลชน, Social Media Influencers | เผยแพร่ข่าวสาร, ถ่ายทอดสด (Streaming), สร้างกระแสรับรู้ |
4. พัฒนาการและรูปแบบการจัดงาน (Evolution and Event Format)
การวิเคราะห์พัฒนาการของงานในแต่ละปีแสดงให้เห็นถึงการปรับตัวอย่างต่อเนื่องตามสถานการณ์ทางสังคมและเทคโนโลยี:
4.1 ปีที่ 2: "สื่อ ธรรม ดี" (Media Dhamma Good)
แนวคิดหลัก: มุ่งเน้นการปูพื้นฐานความเข้าใจว่า "สื่อที่ดี" ต้องมีองค์ประกอบของ "ธรรมะ" และธรรมะสามารถนำทางจิตใจผู้คนได้
รูปแบบกิจกรรม: จัดขึ้นที่วัดโพธิ์ ผสมผสานระหว่าง On-site และ Online มีกิจกรรม Walk Rally "ธรรม...นำจิต สื่อ...นำใจ" เพื่อให้เยาวชนได้เรียนรู้ธรรมะผ่านการปฏิบัติจริงในพื้นที่วัด และการเข้าถึงฐานข้อมูลธรรมะออนไลน์
4.2 ปีที่ 3: "สื่อ เตือน สติ" (Media Warns Consciousness)
บริบท: ตอบสนองต่อวิกฤตภัยไซเบอร์ ข่าวลวง และปัญหาสุขภาพจิตหลังยุคโควิด
แนวคิดหลัก: เน้นบทบาทของสื่อในฐานะ "กัลยาณมิตร" ที่ทำหน้าที่ "เตือนสติ" ผู้รับสาร ให้รู้เท่าทันอารมณ์และข้อมูลข่าวสาร
นวัตกรรม: การจัดนิทรรศการเสมือนจริง (Virtual Exhibition) ที่รวบรวมสื่อพุทธศาสนาไว้ในโลกออนไลน์ เพื่อการเข้าถึงที่ไร้พรมแดน และการเปิดตัวโครงการประกวด "หนูได้ธรรม" อย่างเป็นทางการ
4.3 ปีที่ 4: "ธรรมดี ทุกที่ ทุกเวลา" (Good Dhamma Everywhere, Everytime)
กำหนดการ: 8-9 ธันวาคม 2568 ณ วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร จ.นครศรีธรรมราช
แนวคิดหลัก: ต่อยอดจากการ "เตือนสติ" มาสู่การ "ปฏิบัติ" ในชีวิตประจำวัน เน้นความยั่งยืนและการกระจายโอกาสสู่ภูมิภาค (Regionalization) เพื่อแสดงให้เห็นว่าธรรมะไม่ได้อยู่แค่ในวัดหรือเมืองหลวง แต่มีอยู่ทุกที่
กิจกรรมไฮไลต์:
การผสมผสานวัฒนธรรมท้องถิ่น: การแสดงโนราและหนังตะลุง ซึ่งเป็นสื่อพื้นบ้านภาคใต้ บูรณาการเข้ากับหลักธรรม เพื่อสื่อสารกับคนในพื้นที่
Edutainment: เสวนา "เสิร์ฟธรรม ทำได้ทุกวัน" และคอนเสิร์ตธรรมะจากศิลปิน "อุ๋ย บุดดาเบลส" ที่เป็นตัวแทนคนรุ่นใหม่
On-ground & Online: การถ่ายทอดสดผ่านช่องทางโซเชียลมีเดีย เพื่อเชื่อมต่อผู้คนทั่วโลก
5. ทฤษฎีนิเทศศาสตร์แนวพุทธ (Buddhist Communication Arts Theory)
เพื่อให้การวิเคราะห์มีความลึกซึ้งทางวิชาการ จำเป็นต้องพิจารณากรอบทฤษฎี "นิเทศศาสตร์แนวพุทธ" (Buddhist Communication Arts) ซึ่งเป็นรากฐานทางปัญญาของการจัดงานนี้ จากการสังเคราะห์ข้อมูลทางวิชาการ พบประเด็นสำคัญดังนี้:
5.1 องค์ประกอบของกระบวนการสื่อสารแนวพุทธ (Components of Buddhist Communication)
นิเทศศาสตร์ในพระไตรปิฎกแตกต่างจากทฤษฎีตะวันตกที่เน้นเพียงการส่งสาร (Transmission) แต่เน้นที่ "ผลสัมฤทธิ์แห่งการตื่นรู้" โดยมีโครงสร้าง 3 ระดับ:
ปริยัติ (Pariyatti - Learning): การสื่อสารเพื่อถ่ายทอดความรู้ ทฤษฎี และหลักการที่ถูกต้อง ในงานมหกรรมฯ คือส่วนของนิทรรศการ การเสวนา และข้อมูลวิชาการ
ปฏิบัติ (Patipatti - Practice): การสื่อสารที่กระตุ้นให้เกิดการลงมือทำ การนำไปใช้จริง กิจกรรม Walk Rally หรือการประกวดคลิปสั้นที่เยาวชนต้องคิดและทำเอง จัดอยู่ในระดับนี้
ปฏิเวธ (Pativedha - Realization): ผลลัพธ์ของการสื่อสารคือการเข้าใจแจ้ง การหลุดพ้นจากความทุกข์ หรือความสงบสุขทางใจ (Peace of Mind) ซึ่งเป็นเป้าหมายสูงสุดของ "สื่อสร้างสันติสุข"
5.2 กลยุทธ์การสื่อสารของพระบรมศาสดา (The Buddha's Communication Strategies)
งานมหกรรมฯ ได้ถอดบทเรียนวิธีการสอนของพระพุทธเจ้ามาประยุกต์ใช้ในการออกแบบกิจกรรม:
ทำให้แจ่มแจ้ง (Clarification): ย่อยธรรมะที่ยากให้ง่าย ผ่านสื่อมัลติมีเดียและอินโฟกราฟิก
จูงใจ (Motivation): สร้างแรงบันดาลใจให้คนอยากทำความดี ผ่านต้นแบบ (Role Model) และรางวัล
อาจหาญ (Encouragement): ให้กำลังใจในการปฏิบัติธรรม ไม่ให้รู้สึกท้อถอย
ร่าเริง (Enjoyment): สร้างบรรยากาศให้มีความสุข สนุกสนาน (บันเทิงธรรม) ไม่น่าเบื่อ สอดคล้องกับกิจกรรมการแสดงและดนตรีในงาน
5.3 หลัก "สื่อสันติภาพเชิงพุทธ" (Buddhist Peace Journalism)
แนวคิดนี้บูรณาการหลัก "สัมมาวาจา" (Right Speech) เข้ากับทฤษฎีสื่อมวลชน โดยเน้นหลักการ FACT:
F - Factual: ข้อมูลต้องเป็นความจริง
A - Accuracy: ความถูกต้อง แม่นยำ ไม่บิดเบือน
C - Constructive: สร้างสรรค์ เป็นประโยชน์ต่อสังคม
T - Timely: ทันต่อสถานการณ์ (กาลเทศะ)
ทฤษฎีนี้ถูกนำมาใช้เป็นเกณฑ์ในการตัดสินผลงานประกวดและการคัดเลือกสื่อที่นำมาจัดแสดง เพื่อต่อต้านกระแส Fake News และ Hate Speech
6. การประเมินผลและการถอดบทเรียน (Evaluation and Lessons Learned)
การประเมินผลโครงการมหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข สามารถพิจารณาได้จากทั้งข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ โดยอาศัยตัวชี้วัดความสำเร็จจากกิจกรรม "หนูได้ธรรม" และผลตอบรับจากผู้เข้าร่วม
6.1 ปรากฏการณ์ "หนูได้ธรรม": เสียงจากคนรุ่นใหม่
กิจกรรมประกวดคลิปสั้น "หนูได้ธรรม" ถือเป็นเครื่องมือวัดผลที่สำคัญที่สุด เพราะสะท้อนถึงระดับการมีส่วนร่วมและความเข้าใจของเยาวชนที่มีต่อพุทธศาสนา
ผลการประกวดปี 2567: มีผลงานที่น่าสนใจและได้รับรางวัล เช่น "Little Great Thing" (มจธ.), "ในวันนี้ที่ไม่มี..." (วิทยาลัยเทคโนโลยีพระมหาไถ่ พัทยา), และ "จิตเป็นนาย กายเป็นบ่าว" (มรภ.สวนสุนันทา)
การวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis): คลิปที่ชนะเลิศมักไม่ได้นำเสนอธรรมะในรูปแบบพิธีกรรม หรือการสวดมนต์ แต่เป็นการตีความธรรมะในบริบทชีวิตจริง เช่น การจัดการกับความสูญเสีย การเห็นคุณค่าของสิ่งเล็กๆ น้อยๆ และการควบคุมจิตใจตนเอง สิ่งนี้ชี้ให้เห็นว่า เยาวชนมีความเข้าใจใน "แก่นธรรม" และสามารถสื่อสารออกมาในภาษาภาพยนตร์ที่ร่วมสมัยได้
6.2 การประเมินผลกระทบเชิงสังคม (Social Impact Evaluation)
การเข้าถึงกลุ่มเป้าหมาย: การขยายพื้นที่จัดงานไปยังภูมิภาค (นครศรีธรรมราช) ช่วยเพิ่มโอกาสการเข้าถึงประชาชนในต่างจังหวัด และการถ่ายทอดสดออนไลน์มียอดการรับชม (Views) ที่สะท้อนถึงความสนใจในระดับหนึ่ง แม้ตัวเลขอาจจะไม่สูงเท่าสื่อบันเทิงกระแสหลัก แต่ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีของ Niche Content
ความพึงพอใจของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย: จากบทสัมภาษณ์ผู้รับทุนและผู้เข้าร่วมงาน พบว่าโครงการนี้ช่วย "เติมเต็ม" ช่องว่างทางจิตใจในช่วงเวลาวิกฤต เช่น การระบาดของโควิด-19 หรือภาวะเศรษฐกิจ โดยสื่อธรรมะทำหน้าที่เยียวยา (Heal) จิตใจได้จริง
6.3 ความท้าทายและข้อจำกัด (Challenges and Limitations)
จากการวิเคราะห์ข้อมูลวิจัยและสถานการณ์จริง พบอุปสรรคสำคัญดังนี้:
Digital Divide และความเหลื่อมล้ำ: แม้จะมีการผลักดันสื่อออนไลน์ แต่กลุ่มผู้สูงอายุหรือผู้ในพื้นที่ห่างไกลบางส่วนยังเข้าไม่ถึงโครงสร้างพื้นฐานดิจิทัล ทำให้เสียโอกาสในการรับรู้
ความยั่งยืนของการมีส่วนร่วม (Sustainability of Engagement): การจัดงานลักษณะ Event อาจสร้างกระแสได้ในช่วงเวลาสั้นๆ (Buzz) ความท้าทายคือทำอย่างไรให้เกิดการเรียนรู้และปฏิบัติอย่างต่อเนื่องหลังจากจบงาน
การควบคุมคุณภาพและความถูกต้อง (Canonical Integrity): ในโลกออนไลน์ที่ใครก็ผลิตสื่อได้ (UGC) มีความเสี่ยงที่หลักธรรมอาจถูกบิดเบือน หรือถูกนำเสนอแบบฉาบฉวยเพื่อเรียกยอดไลก์ ซึ่งเป็นสิ่งที่กองทุนฯ ต้องเฝ้าระวังและให้ความรู้
วิกฤตศรัทธาในองค์กรสงฆ์: ข่าวลบเกี่ยวกับพระสงฆ์ยังคงเป็น "Noise" ที่รบกวนการสื่อสาร ทำให้บางครั้งประชาชนเกิดอคติต่อสื่อธรรมะที่ผลิตโดยวัด
7. การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ (Relationship Analysis)
โครงการนี้สะท้อนโครงข่ายความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่าง 3 องค์ประกอบหลัก:
7.1 ความสัมพันธ์ระหว่าง "พุทธธรรม" กับ "สื่อดิจิทัล" (Buddhism and Digital Media)
ความสัมพันธ์นี้มีลักษณะเป็น "ภาวะพึ่งพาอาศัยกัน" (Symbiosis):
พุทธศาสนาพึ่งพาสื่อ: เพื่อความอยู่รอดและการขยายฐานศรัทธาไปยังคนรุ่นใหม่ (Digital Natives) หากปราศจากสื่อดิจิทัล ศาสนาอาจถูกจำกัดวงอยู่เฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ
สื่อพึ่งพาพุทธศาสนา: เพื่อใช้เป็นแหล่งเนื้อหา (Content Source) ที่มีคุณค่าและจริยธรรม ในการยกระดับคุณภาพของระบบนิเวศสื่อ และเป็นเครื่องมือในการกำกับดูแลตนเองของผู้ใช้สื่อ (Self-Regulation via Mindfulness)
7.2 ความสัมพันธ์ระหว่าง "รัฐ" กับ "ศาสนา" (State and Religion)
ผ่านกลไกของกองทุนพัฒนาสื่อฯ และกระทรวงวัฒนธรรม รัฐทำหน้าที่เป็น "ผู้อุปถัมภ์สมัยใหม่" (Modern Patron) ที่ไม่ได้สนับสนุนเพียงการสร้างศาสนสถาน แต่สนับสนุนการสร้าง "โครงสร้างพื้นฐานทางปัญญา" (Intellectual Infrastructure) เพื่อใช้ศาสนาเป็นเครื่องมือในการสร้างความมั่นคงทางสังคม (Social Stability) และความสามัคคีปรองดอง
7.3 ความสัมพันธ์ระหว่าง "War Journalism" กับ "Peace Journalism"
งานมหกรรมฯ พยายามสร้างจุดเปลี่ยน (Turning Point) ในวงการสื่อ โดยผลักดันกระบวนทัศน์ Peace Journalism ให้เข้ามาแทนที่ War Journalism โดยการนำเสนอทางออกและการแก้ปัญหา (Solution-based) แทนการนำเสนอความขัดแย้ง และให้พื้นที่กับเสียงของคนธรรมดา (Voice of the Voiceless) ผ่านกิจกรรมของเยาวชน
8. โครงร่างบทความ (Article Outline)
เพื่อให้ผู้ใช้งานสามารถนำผลการวิเคราะห์ไปพัฒนาเป็นบทความวิชาการฉบับสมบูรณ์เพื่อการตีพิมพ์หรือนำเสนอ ทางคณะผู้วิจัยขอเสนอโครงร่างบทความมาตรฐาน ดังนี้:
ชื่อบทความ: พลวัตการสื่อสารธรรมะในยุคดิจิทัล: ถอดบทเรียนมหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข
(Dynamics of Dhamma Communication in the Digital Age: Lessons Learned from the Buddhist Dhamma Media for Peace Expo)
บทคัดย่อ (Abstract)
สรุปสาระสำคัญ วัตถุประสงค์ วิธีการศึกษา และผลการค้นพบ
บทนำ (Introduction)
สถานการณ์สื่อและวิกฤตศรัทธาในสังคมไทย
ที่มาและความสำคัญของโครงการมหกรรมพุทธธรรมฯ
คำถามการวิจัยและวัตถุประสงค์
การทบทวนวรรณกรรมและกรอบแนวคิด (Literature Review & Conceptual Framework)
ทฤษฎีนิเทศศาสตร์แนวพุทธ (Buddhist Communication Arts)
แนวคิดสื่อสันติภาพ (Peace Journalism)
นโยบายสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์
ระเบียบวิธีวิจัย (Research Methodology)
การวิจัยเอกสาร (Documentary Research) จากข่าว รายงาน และคลิปวิดีโอ
การวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis) ผลงานที่ได้รับรางวัล
ผลการศึกษา (Results)
พัฒนาการรูปแบบการจัดงานปีที่ 2-4
บทวิเคราะห์เนื้อหาและรูปแบบการสื่อสารในกิจกรรม "หนูได้ธรรม"
บทบาทของภาคีเครือข่ายในการขับเคลื่อนระบบนิเวศสื่อ
อภิปรายผล (Discussion)
การประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรมในการแก้ปัญหาสื่อ (Fake News, Cyberbullying)
การเปลี่ยนแปลงบทบาทของผู้รับสารสู่ผู้สร้างสื่อธรรมะ (From Consumer to Creator)
ความท้าทายในยุค Digital Disruption
บทสรุปและข้อเสนอแนะ (Conclusion & Recommendations)
ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายต่อกองทุนพัฒนาสื่อฯ (เช่น การส่งเสริมความยั่งยืน, การขยายผลสู่โรงเรียน)
ข้อเสนอแนะสำหรับการจัดงานในอนาคต
9. บทสรุป
มหกรรมพุทธธรรมนำสื่อสร้างสันติสุข มิใช่เพียงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นและจบไป แต่เป็น "หมุดหมาย" (Milestone) สำคัญที่บ่งบอกถึงความพยายามในการปรับตัวของพุทธศาสนาไทยให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตในศตวรรษที่ 21 โครงการนี้ได้พิสูจน์ให้เห็นว่า เมื่อนำหลัก "พุทธธรรม" มาผสานกับ "สื่อสร้างสรรค์" และ "พลังของเยาวชน" จะเกิดเป็นนวัตกรรมทางสังคมที่ทรงพลังในการเยียวยาจิตใจและสร้างภูมิคุ้มกันให้แก่สังคม
ความสำเร็จของงานในปีที่ 4 ณ จังหวัดนครศรีธรรมราช และคุณภาพของผลงานเยาวชนในโครงการ "หนูได้ธรรม" ยืนยันว่า ธรรมะยังคงมีความหมายและ "ขายได้" ในหมู่คนรุ่นใหม่ หากมีการออกแบบวิธีการสื่อสารที่เหมาะสม (Right Communication Design) อย่างไรก็ตาม ความท้าทายในอนาคตอยู่ที่การรักษาความต่อเนื่อง และการขยายผลจาก "กิจกรรม" สู่ "วิถีชีวิต" เพื่อให้ "ธรรมดี" เกิดขึ้นได้ "ทุกที่ ทุกเวลา" อย่างแท้จริง ตามเจตนารมณ์ของโครงการ
หมายเหตุ: รายงานฉบับนี้เรียบเรียงขึ้นจากการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงประจักษ์และเอกสารที่เกี่ยวข้อง เพื่อตอบสนองต่อโจทย์การวิจัยอย่างครบถ้วนและสมบูรณ์ตามหลักวิชาการ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น