แชร์ทุกข์น้ำท่วม ปฐมบทอยุธยา จากเศรษฐาสู่ยศชนัน

ปฐมบทอยุธยาจากเศรษฐา ทวีสิน สู่ยศชนัน วงศ์สวัสดิ์: พลวัตการเมืองเรื่องน้ำและการเปลี่ยนผ่านอำนาจในบริบทอุทกภัยปี 2568

1. บทนำ: รอยต่อแห่งอำนาจและวิกฤตการณ์น้ำในลุ่มเจ้าพระยา

ในหน้าประวัติศาสตร์การเมืองไทย การลงพื้นที่ของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองระดับสูงมักมิใช่เพียงภารกิจเชิงบริหารราชการแผ่นดินตามปกติวิสัย หากแต่เป็นหมุดหมายที่แฝงนัยยะทางสัญลักษณ์ (Symbolic Politics) และการส่งสัญญาณทางยุทธศาสตร์ที่แหลมคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อการลงพื้นที่นั้นเกิดขึ้นในช่วงเวลาแห่งการเปลี่ยนผ่าน (Transition Period) ที่มีความเปราะบางสูง วันที่ 21 ธันวาคม 2568 ได้ถูกบันทึกให้เป็นวันสำคัญทางยุทธศาสตร์ของพรรคเพื่อไทย เมื่อนายยศชนัน วงศ์สวัสดิ์ ซึ่งถูกวางตัวในฐานะแคนดิเดตนายกรัฐมนตรีคนใหม่ ได้เดินทางลงพื้นที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาและจังหวัดสุพรรณบุรี ท่ามกลางบริบทของสถานการณ์น้ำท่วมขังที่ยืดเยื้อและร่องรอยความเสียหายจากอุทกภัยที่สะสมมาตลอดช่วงฤดูฝนปี 2568 การเคลื่อนไหวครั้งนี้มิได้เป็นเพียงการติดตามสถานการณ์น้ำตามฤดูกาล แต่เปรียบเสมือน "ปฐมบท" (Prelude) ของการประกาศทิศทางใหม่ในการบริหารราชการแผ่นดิน ภายหลังจากสิ้นสุดยุคสมัยของนายเศรษฐา ทวีสิน

รายงานฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ปรากฏการณ์ดังกล่าวอย่างรอบด้านและเจาะลึก โดยมุ่งเน้นการสำรวจพลวัตทางการเมืองที่ซ้อนทับอยู่บนโครงสร้างการบริหารจัดการน้ำ (Hydro-politics) ในลุ่มน้ำเจ้าพระยา การวิเคราะห์จะเริ่มต้นจากการสังเคราะห์บทเรียนและมรดกทางนโยบาย (Legacy) ที่รัฐบาลเศรษฐา ทวีสิน ได้ทิ้งไว้ ทั้งในแง่ของความสำเร็จและข้อจำกัดในการรับมือกับวิกฤตน้ำท่วมในช่วงปี 2566-2567 ต่อเนื่องมาจนถึงปี 2568 ก่อนจะเจาะลึกถึงสภาพปัญหาเชิงโครงสร้างในพื้นที่ "แก้มลิง" หรือพื้นที่รับน้ำนองของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ซึ่งสะท้อนความเหลื่อมล้ำของการจัดสรรทรัพยากรและความยุติธรรมทางสังคม (Distributive Justice) ที่เกษตรกรและผู้อยู่อาศัยในพื้นที่ต้องแบกรับภาระแทนคนเมืองหลวงมายาวนาน

นอกจากนี้ รายงานจะเชื่อมโยงมิติทางวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพอันเป็นภูมิหลังทางวิชาการของนายยศชนัน วงศ์สวัสดิ์ เข้ากับความคาดหวังในการแก้ไขปัญหาเรื้อรังที่ซับซ้อน (Wicked Problems) ของภาคเกษตรกรรมไทย อาทิ วิกฤตข้าวดีด (Weedy Rice) ที่กัดกินผลผลิตมวลรวม และวงจรการเผาตอซังที่สัมพันธ์กับตารางการจัดการน้ำที่ผิดเพี้ยน การลงพื้นที่สุพรรณบุรีและอยุธยาในครั้งนี้ จึงไม่ใช่เพียงการเยี่ยมเยียนราษฎร แต่คือการเปิดหน้าเสื่อเพื่อนำเสนอ "วิสัยทัศน์ใหม่" ที่พยายามผสานความเป็นเทคโนแครตเข้ากับฐานเสียงทางการเมืองแบบดั้งเดิม เพื่อกอบกู้ศรัทธาและวางรากฐานสู่การเลือกตั้งที่กำลังจะมาถึง

2. มรดกทางนโยบายจากยุคเศรษฐา ทวีสิน: บทเรียนจากการจัดการวิกฤต (2566-2568)

2.1 กระบวนทัศน์ "CEO Country" กับการแก้ปัญหาเชิงตั้งรับ

ช่วงเวลาแห่งการดำรงตำแหน่งของนายเศรษฐา ทวีสิน ในฐานะนายกรัฐมนตรี ระหว่างปี 2566 ถึงกลางปี 2567 นั้น ถูกขับเคลื่อนด้วยปรัชญาการบริหารแบบภาคธุรกิจที่เน้นผลลัพธ์รวดเร็ว (Quick Wins) และการกระตุ้นเศรษฐกิจมหภาค นายเศรษฐา ซึ่งมีพื้นฐานมาจากภาคอสังหาริมทรัพย์ ให้ความสำคัญสูงสุดกับการดึงดูดการลงทุนจากต่างประเทศ (Foreign Direct Investment - FDI) และการเจรจาทางการค้าเพื่อฟื้นฟูตัวเลข GDP ที่เติบโตเชื่องช้าเมื่อเทียบกับเพื่อนบ้านในอาเซียน ¹ อย่างไรก็ตาม เมื่อเผชิญกับภัยพิบัติทางธรรมชาติ โดยเฉพาะอุทกภัยที่เกิดขึ้นซ้ำซากในลุ่มน้ำเจ้าพระยา แนวทางการบริหารแบบ CEO กลับเผชิญกับข้อจำกัดในการจัดการกับปัญหารากเหง้าที่มีความซับซ้อนเชิงโครงสร้าง

ในปี 2566 และต่อเนื่องถึงปี 2567 รัฐบาลเศรษฐาเผชิญกับโจทย์หินเรื่องการจัดการน้ำ ทั้งในมิติของ "น้ำท่วม" และ "น้ำแล้ง" ที่เกิดขึ้นสลับกันจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) นโยบายหลักที่ถูกนำมาใช้เพื่อตอบสนองต่อความเดือดร้อนของประชาชนคือมาตรการทางการเงิน (Financial Instruments) ในรูปแบบของการจ่ายเงินเยียวยาและการพักชำระหนี้ ข้อมูลเชิงประจักษ์ชี้ให้เห็นว่า รัฐบาลได้อนุมัติงบประมาณฉุกเฉินจำนวนมหาศาลเพื่อบรรเทาผลกระทบ โดยคณะกรรมการกองทุนเงินช่วยเหลือผู้ประสบสาธารณภัย สำนักนายกรัฐมนตรี ได้อนุมัติงบประมาณกว่า 6,169 ล้านบาท เพื่อช่วยเหลือครัวเรือนกว่า 6.8 แสนครัวเรือนที่ได้รับผลกระทบจากอุทกภัยและดินโคลนถล่มในช่วงปี 2567-2568 ²

ตารางที่ 1: มาตรการเยียวยาและงบประมาณช่วยเหลือผู้ประสบอุทกภัยในยุครัฐบาลเศรษฐา ทวีสิน (2567-2568)

ประเภทมาตรการ	รายละเอียดและเกณฑ์การจ่าย	กลุ่มเป้าหมาย/จำนวนครัวเรือน	วงเงินงบประมาณ (ล้านบาท)
เงินเยียวยาเหมาจ่าย	9,000 บาทต่อครัวเรือน สำหรับบ้านที่ถูกน้ำท่วมขังเกิน 7 วัน หรือทรัพย์สินเสียหาย	685,554 ครัวเรือน	6,169
การพักชำระหนี้	พักชำระหนี้เกษตรกรและผู้ประกอบการรายย่อย 3-6 เดือน	ลูกค้า ธ.ก.ส. และธนาคารออมสิน	N/A (วงเงินสินเชื่อหมุนเวียน)
งบกลางฉุกเฉิน	ซ่อมแซมพนังกั้นน้ำและโครงสร้างพื้นฐานเร่งด่วน	กรมชลประทาน/ท้องถิ่น	2,000+

ที่มา: รวบรวมจากประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีและรายงานข่าว ²

ตารางข้างต้นสะท้อนให้เห็นว่า รัฐบาลเศรษฐาเลือกใช้ "การเยียวยาเป็นตัวนำ" (Compensation-led Approach) ซึ่งแม้จะช่วยลดแรงเสียดทานทางการเมืองและบรรเทาความทุกข์ยากเฉพาะหน้าได้รวดเร็วตามสไตล์ "คิดใหญ่ ทำเป็น" แต่ในมุมมองของนักวิชาการด้านการจัดการภัยพิบัติ วิธีการนี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็น "วงจรอุบาทว์ของการสงเคราะห์" (Cycle of Relief Dependency) ที่ไม่ได้นำไปสู่การลดความเสี่ยงในอนาคต (Disaster Risk Reduction) อย่างแท้จริง การจ่ายเงิน 9,000 บาท ไม่สามารถชดเชยความเสียหายทางเศรษฐกิจที่แท้จริงของเกษตรกรที่สูญเสียโอกาสในการเพาะปลูกตลอดทั้งฤดูกาลได้ และยังไม่รวมถึงต้นทุนแฝงจากการซ่อมแซมบ้านเรือนที่ทรุดโทรมจากการแช่น้ำนานนับเดือน ²

2.2 วาทกรรมเศรษฐกิจกับการละเลยนิเวศวิทยาลุ่มน้ำ

ภายใต้การนำของนายเศรษฐา ความพยายามในการจัดการน้ำมักถูกผูกโยงเข้ากับวาระทางเศรษฐกิจอย่างแยกไม่ออก ในการประชุมคณะรัฐมนตรีและการแถลงนโยบายหลายครั้ง นายเศรษฐาและนายอนุทิน ชาญวีรกูล (รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยในขณะนั้น) ได้เน้นย้ำถึงความจำเป็นในการปกป้องพื้นที่เศรษฐกิจหลัก เช่น นิคมอุตสาหกรรมในจังหวัดพระนครศรีอยุธยาและปทุมธานี เพื่อรักษาความเชื่อมั่นของนักลงทุนต่างชาติ ¹ แนวคิดนี้สอดคล้องกับกรอบคิดแบบเสรีนิยมใหม่ที่มองว่า "เมือง" คือเครื่องจักรทางเศรษฐกิจที่ต้องได้รับการปกป้องสูงสุด (Urban Bias)

อย่างไรก็ตาม การมุ่งเน้นปกป้องพื้นที่เศรษฐกิจได้สร้างผลกระทบข้างเคียง (Externalities) ต่อพื้นที่เกษตรกรรมโดยรอบอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ การบริหารจัดการน้ำผ่านประตูระบายน้ำและเขื่อนกั้นน้ำกลายเป็นเครื่องมือในการจัดสรร "ความแห้ง" และ "ความเปียก" ที่ไม่เท่าเทียม พื้นที่นอกคันกั้นน้ำ (Outside the dykes) ในอำเภอบางบาล ผักไห่ และเสนา กลายเป็นพื้นที่รองรับน้ำส่วนเกินเพื่อไม่ให้ไหลเข้าท่วมพื้นที่นิคมอุตสาหกรรมและกรุงเทพมหานคร การตัดสินใจเชิงนโยบายเช่นนี้ แม้จะมีความจำเป็นในทางเศรษฐศาสตร์มหภาค แต่ในทางรัฐศาสตร์และสังคมวิทยา มันคือการผลิตซ้ำความอยุติธรรมเชิงพื้นที่ (Spatial Injustice) ที่ทำให้ชาวบ้านในพื้นที่รับน้ำรู้สึกว่าเป็นพลเมืองชั้นสอง ⁴

นายเศรษฐาตระหนักถึงปัญหานี้และพยายามผลักดันแผนการลงทุนระยะยาว เช่น โครงการบริหารจัดการน้ำมูลค่า 1 แสนล้านบาท ที่นายอนุทินเคยกล่าวถึง ⁶ แต่ด้วยข้อจำกัดของอายุรัฐบาลที่สั้นกว่าคาด และความขัดแย้งเชิงโครงสร้างของพรรคร่วมรัฐบาล (Grand Compromise Coalition) ทำให้โครงการขนาดใหญ่เหล่านี้ยังคงเป็นเพียงแผนงานในกระดาษ หรืออยู่ในขั้นตอนการศึกษาความเป็นไปได้ ซึ่งไม่ทันต่อการรับมือฤดูน้ำหลากในปี 2568 การลงจากตำแหน่งของนายเศรษฐาด้วยคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญในเดือนสิงหาคม 2567 ⁷ จึงทิ้ง "สุญญากาศทางยุทธศาสตร์" ไว้ให้รัฐบาลชุดต่อไปต้องสานต่อ ท่ามกลางสถานการณ์น้ำที่กำลังงวดเข้ามาทุกขณะ

3. นิเวศวิทยาการเมืองของอยุธยา: ความเจ็บปวดในพื้นที่ "เสียสละ"

การเลือกจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเป็นพื้นที่แรกๆ ในการลงพื้นที่ของนายยศชนัน วงศ์สวัสดิ์ ในวันที่ 21 ธันวาคม 2568 มิใช่เรื่องบังเอิญ แต่เป็นการเลือกสรรทางยุทธศาสตร์ที่เฉียบคม เพราะอยุธยาคือ "จุดตัด" (Intersection) ของทุกปัญหาในการบริหารจัดการน้ำของไทย

3.1 ภูมิศาสตร์แห่งความเหลื่อมล้ำ: จากบางบาลถึงเสนา

อยุธยาตั้งอยู่ในจุดบรรจบของแม่น้ำสายหลักสามสาย คือ เจ้าพระยา ป่าสัก และลพบุรี ทำให้โดยธรรมชาติแล้ว พื้นที่นี้คือที่ราบลุ่มน้ำท่วมถึง (Floodplain) ที่อุดมสมบูรณ์ แต่เมื่อความเจริญของกรุงเทพมหานครขยายตัวขึ้น และมีการสร้างสิ่งปลูกสร้างขวางทางน้ำ อยุธยาจึงถูกเปลี่ยนบทบาทจาก "เมืองอู่ข้าวอู่น้ำ" ให้กลายเป็น "ปราการด่านหน้า" ในการหน่วงน้ำ ⁴

ข้อมูลจากการศึกษาทางวิชาการและการสำรวจภาคสนามระบุว่า พื้นที่ลุ่มต่ำในอำเภอบางบาล เสนา ผักไห่ และบางไทร ถูกกำหนดให้เป็น "พื้นที่รับน้ำนอง" หรือ Monkey Cheeks (แก้มลิง) ตามแผนบริหารจัดการน้ำแห่งชาติ กรมชลประทานใช้พื้นที่ทุ่งนาเหล่านี้ในการตัดยอดน้ำ (Peak Cut) เพื่อลดปริมาณน้ำที่ไหลผ่านสถานี C.29 (บางไทร) ก่อนเข้าสู่กรุงเทพฯ ³

ตารางที่ 2: เปรียบเทียบสถานะ "ผู้ได้รับผลประโยชน์" และ "ผู้เสียสละ" ในระบบจัดการน้ำลุ่มเจ้าพระยา

มิติการเปรียบเทียบ	พื้นที่เศรษฐกิจ (กทม./นนทบุรี/นิคมฯ)	พื้นที่รับน้ำ (อยุธยา: บางบาล/เสนา/ผักไห่)
สถานะการป้องกัน	ป้องกันสูงสุด (คันกั้นน้ำคอนกรีต/อุโมงค์ยักษ์)	ป้องกันต่ำ/จงใจให้ท่วม (Flood Retention Zone)
ระยะเวลาท่วม	น้ำรอระบาย (ชั่วโมง-วัน)	ท่วมขัง (3-5 เดือน)
ระดับความเสียหาย	ทรัพย์สินบางส่วน/การจราจร	บ้านเรือน/โครงสร้างพื้นฐาน/รายได้ทั้งปี
การชดเชย	ประกันภัย/งบ กทม.	เงินเยียวยาภัยพิบัติ (ล่าช้าและไม่คุ้มค่า)
วาทกรรม	ศูนย์กลางความเจริญ/Smart City	ผู้เสียสละ/วิถีชีวิตชาวน้ำ

ที่มา: สังเคราะห์จากงานวิจัยด้านนิเวศวิทยาการเมืองและรายงานข่าว ⁴

รายงานข่าวระบุชัดเจนว่า เกษตรกรและชาวบ้านในพื้นที่เหล่านี้ต้องทนทุกข์ทรมานจากการใช้ชีวิตบนถนนหรือในเต็นท์ชั่วคราวริมทางเป็นเวลานานหลายเดือน ⁴ สภาพความเป็นอยู่เช่นนี้ขัดแย้งอย่างรุนแรงกับภาพลักษณ์ของประเทศไทยที่กำลังผลักดัน Soft Power และการท่องเที่ยว การที่นายยศชนันลงพื้นที่ในวันที่ 21 ธันวาคม ซึ่งเป็นช่วงที่น้ำในทุ่งเริ่มลดลงหรือเริ่มเน่าเสีย จึงเป็นการเผชิญหน้ากับความเป็นจริงที่โหดร้าย (Brutal Reality) ของนโยบายที่ล้มเหลวในการสร้างความสมดุลระหว่างการพัฒนาเมืองและความยุติธรรมในชนบท

3.2 ความล้มเหลวของโครงสร้างพื้นฐานและการมีส่วนร่วม

ปัญหาของอยุธยาไม่ได้เกิดจากภัยธรรมชาติเพียงอย่างเดียว แต่เกิดจาก "ภัยจากการจัดการ" (Man-made Disaster) โครงสร้างพื้นฐานที่มีอยู่ เช่น ประตูระบายน้ำและคันกั้นน้ำ มักชำรุดทรุดโทรมหรือไม่เพียงพอต่อการรับมือกับปริมาณน้ำที่เปลี่ยนแปลงไปจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ¹¹ นอกจากนี้ กระบวนการตัดสินใจเปิด-ปิดประตูระบายน้ำยังคงรวมศูนย์อยู่ที่ส่วนกลาง (กรมชลประทานและคณะกรรมการทรัพยากรน้ำแห่งชาติ) โดยที่ชุมชนท้องถิ่นมีส่วนร่วมน้อยมาก

บทเรียนจากปี 2554 จนถึง 2568 ชี้ให้เห็นว่า ความขัดแย้งเรื่องการเปิดประตูระบายน้ำระหว่างชาวนาในทุ่งกับชาวบ้านในเขตเมือง หรือระหว่างจังหวัดต่อจังหวัด ยังคงดำรงอยู่และรุนแรงขึ้น ¹² การขาดกลไกในการเจรจาต่อรองและการชดเชยที่เป็นธรรมและทันท่วงที (Fair and Timely Compensation) ทำให้ชาวบ้านรู้สึกว่าถูกรัฐทอดทิ้ง ความรู้สึกนี้เป็น "ระเบิดเวลา" ทางการเมืองที่นายยศชนันต้องเข้าไปกู้สลักอย่างระมัดระวัง

4. วิกฤตการณ์ซ้อนทับในภาคเกษตร: เมื่อ "น้ำ" กลายเป็นศัตรูของ "ข้าว"

นอกจากปัญหาที่อยู่อาศัยแล้ว การบริหารจัดการน้ำที่ไร้ประสิทธิภาพยังส่งผลกระทบลูกโซ่ (Ripple Effect) ที่รุนแรงต่อระบบการผลิตข้าว ซึ่งเป็นกระดูกสันหลังทางเศรษฐกิจของภาคกลาง ปัญหาที่เกษตรกรในอยุธยาและสุพรรณบุรีเผชิญไม่ใช่แค่น้ำท่วมนา แต่คือสิ่งที่ตามมาหลังจากน้ำลด นั่นคือ "ข้าวดีด" และ "มลพิษจากการเผา"

4.1 สงครามพันธุกรรม: การรุกรานของ "ข้าวดีด" (Weedy Rice)

ข้าวดีด หรือ ข้าววัชพืช (Weedy Rice) คือศัตรูพืชที่ร้ายกาจที่สุดของชาวนาภาคกลาง มันคือข้าวสายพันธุ์ป่าที่มีวิวัฒนาการทางพันธุกรรมให้สามารถแข่งขันกับข้าวปลูกได้อย่างดีเยี่ยม ข้าวดีดมีการร่วงหล่นของเมล็ดง่าย (Shattering) ทำให้เมล็ดข้าวร่วงลงดินก่อนการเก็บเกี่ยว สะสมเป็นธนาคารเมล็ดพันธุ์ (Seed Bank) อยู่ในดิน รอเวลางอกในรอบถัดไป ¹³

ความสัมพันธ์ระหว่าง "น้ำท่วม" กับ "ข้าวดีด" นั้นซับซ้อนและย้อนแย้ง:

1. การระบาดหลังน้ำท่วม: เมื่อเกิดน้ำท่วมใหญ่และน้ำขังเป็นเวลานาน เมล็ดพันธุ์ข้าวดีดที่มีความทนทานสูงจะสามารถพักตัวอยู่ในดินได้ดีกว่าเมล็ดพืชอื่น เมื่อน้ำลดและเกษตรกรเริ่มเตรียมดินเพื่อทำนาปรัง เมล็ดข้าวดีดเหล่านี้จะงอกขึ้นมาพร้อมกับข้าวปลูก และเนื่องจากมันมีอัตราการเจริญเติบโตที่เร็วกว่า มันจึงแย่งปุ๋ย แย่งแสง และแย่งพื้นที่ จนทำให้ผลผลิตข้าวปลูกลดลงมหาศาล งานวิจัยระบุว่าการระบาดรุนแรงอาจทำให้ผลผลิตเสียหายได้ถึง 60-74% ¹⁴

2. น้ำเป็นเครื่องมือควบคุม: ในทางทฤษฎี การจัดการระดับน้ำ (Water Management) เป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพที่สุดในการคุมข้าวดีด หากเกษตรกรสามารถขังน้ำในระดับลึก (Flooding) ในช่วงแรกของการเตรียมดิน จะสามารถยับยั้งการงอกของข้าวดีดได้ ¹³ แต่ปัญหาคือ ระบบชลประทานของไทยไม่สามารถส่งน้ำได้ทันเวลาและทั่วถึง หรือบางครั้งก็มีน้ำมากเกินไปจนคุมระดับไม่ได้ ทำให้เครื่องมือที่ทรงพลังที่สุดนี้กลายเป็นหมัน

นายยศชนัน ซึ่งมีพื้นฐานด้านวิทยาศาสตร์และวิศวกรรม ย่อมเข้าใจดีว่าปัญหานี้แก้ไม่ได้ด้วยการแจกเงิน แต่ต้องแก้ด้วย "ความแม่นยำ" (Precision) ของระบบชลประทานและการนำเทคโนโลยีพันธุวิศวกรรมหรือการปรับปรุงพันธุ์พืชมาใช้ ซึ่งสอดคล้องกับการค้นพบทางวิชาการที่ระบุว่าข้าวดีดมีการแลกเปลี่ยนพันธุกรรมกับข้าวป่าและข้าวปลูกอยู่ตลอดเวลา (Adaptive Introgression) ¹⁵

4.2 วงจรอุบาทว์: เร่งรอบ-เผาตอซัง-ฝุ่นพิษ

ผลกระทบต่อเนื่องจากการที่พื้นที่นาถูกใช้เป็นแก้มลิงนาน 3-4 เดือน คือการที่เกษตรกรเหลือเวลาในการทำนาน้อยลง เพื่อชดเชยรายได้ที่หายไป เกษตรกรจำเป็นต้องเร่งรอบการปลูกข้าว (Intensive Cropping) ให้ได้มากที่สุดในช่วงเวลาที่เหลือ วิธีการที่รวดเร็วและประหยัดต้นทุนที่สุดในการเตรียมพื้นที่สำหรับการปลูกรอบใหม่คือ "การเผาตอซัง" (Stubble Burning) ¹⁶

แม้ภาครัฐจะมีมาตรการห้ามเผาและรณรงค์เรื่อง Zero Burn แต่ในทางปฏิบัติ เกษตรกรเผชิญกับข้อจำกัดทางเศรษฐกิจ (Economic Constraints) ที่รัดตัว การไถกลบตอซังมีต้นทุนสูงและใช้เวลานานกว่าการเผามาก ประกอบกับปัญหาขาดแคลนแรงงาน ¹⁶ การเผาจึงกลายเป็นทางเลือกที่ "สมเหตุสมผล" ในมุมมองของเกษตรกร แต่เป็นหายนะในมุมมองของสาธารณสุขและสิ่งแวดล้อม เพราะเป็นต้นกำเนิดของฝุ่น PM2.5 ที่ปกคลุมภาคกลางและกรุงเทพฯ ในช่วงฤดูหนาว ซึ่งตรงกับช่วงเวลาที่นายยศชนันลงพื้นที่พอดี (ธันวาคม)

การแก้ปัญหานี้จึงไม่ใช่แค่เรื่องสิ่งแวดล้อม แต่เป็นเรื่องของการบริหารจัดการเวลาและน้ำ หากรัฐสามารถจัดการน้ำให้เกษตรกรมีเวลาเตรียมดินเพียงพอ หรือมีเทคโนโลยีช่วยย่อยสลายตอซังที่ราคาเข้าถึงได้ วงจรการเผาก็จะลดลง นี่คือโจทย์ที่ท้าทายความสามารถของ "ว่าที่นายกฯ สายวิศวะ" อย่างยิ่ง

5. ยศชนัน วงศ์สวัสดิ์: นวัตกรรมอำนาจใหม่และการรีเซ็ตแบรนด์เพื่อไทย

ท่ามกลางวิกฤตที่ทับถม การปรากฏตัวของนายยศชนัน วงศ์สวัสดิ์ ในฐานะผู้นำทัพคนใหม่ ถือเป็นการปรับเปลี่ยนยุทธศาสตร์ครั้งสำคัญ (Strategic Pivot) ของพรรคเพื่อไทย ที่ต้องการก้าวข้ามภาพลักษณ์เดิมๆ สู่ความทันสมัยที่จับต้องได้

5.1 จาก "ตระกูลการเมือง" สู่ "เทคโนแครตสายพันธุ์ใหม่"

นายยศชนัน วงศ์สวัสดิ์ มิได้เป็นเพียงทายาททางการเมืองของนายสมชาย วงศ์สวัสดิ์ และนางเยาวภา วงศ์สวัสดิ์ (น้องสาวของนายทักษิณ ชินวัตร) เท่านั้น แต่เขายังพกพาดีกรีทางวิชาการที่น่าจับตามอง ในฐานะศาสตราจารย์ด้านวิศวกรรมชีวการแพทย์ (Biomedical Engineering) และผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีเชื่อมต่อสมองกับคอมพิวเตอร์ (Brain-Computer Interface - BCI) จากมหาวิทยาลัยมหิดล และปริญญาเอกด้านวิศวกรรมจาก University of Texas at Arlington ¹⁸

ภูมิหลังนี้สร้างความแตกต่าง (Differentiation) อย่างชัดเจนจากนักการเมืองรุ่นก่อน นายยศชนันไม่ได้ขายภาพลักษณ์ของนักต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยแบบคนรุ่นพ่อ หรือนักบริหารธุรกิจแบบนายเศรษฐา แต่เขานำเสนอภาพลักษณ์ของ "นักแก้ไขปัญหาด้วยปัญญาประดิษฐ์และระบบคิดเชิงวิศวกรรม" (Engineering Systems Thinker) การเลือกเขาขึ้นมาเป็นแคนดิเดตนายกฯ สะท้อนว่าพรรคเพื่อไทยต้องการดึงคะแนนเสียงจากชนชั้นกลางในเมืองและคนรุ่นใหม่ที่เชื่อมั่นในวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ในขณะเดียวกันก็ยังรักษาฐานเสียงคนเสื้อแดงผ่านสายเลือดชินวัตร-วงศ์สวัสดิ์

5.2 ปรัชญาการจัดการน้ำแบบ BCI: เชื่อม "สมองกล" กับ "สายน้ำ"

แนวคิด Brain-Computer Interface (BCI) ที่นายยศชนันเชี่ยวชาญ อาจถูกนำมาประยุกต์ใช้เป็นกรอบคิด (Conceptual Framework) ในการบริหารประเทศและจัดการน้ำ BCI คือการสร้างช่องทางการสื่อสารโดยตรงระหว่างสมอง (ศูนย์สั่งการ) กับอุปกรณ์ภายนอก (กลไกปฏิบัติการ) โดยอาศัยการประมวลผลสัญญาณที่รวดเร็วและแม่นยำ

เมื่อนำมาเปรียบเทียบกับระบบจัดการน้ำ:

• สมอง (Brain): คือศูนย์ข้อมูลน้ำแห่งชาติที่ต้องประมวลผล Big Data จากดาวเทียม เซนเซอร์ และพยากรณ์อากาศด้วย AI

• การเชื่อมต่อ (Interface): คือระบบโครงข่ายสื่อสารและสั่งการเปิด-ปิดประตูระบายน้ำอัตโนมัติ (Automated Sluice Gates) ที่ลดความผิดพลาดของมนุษย์ (Human Error) และความล่าช้าจากระบบราชการ

• อุปกรณ์ (Device): คือโครงสร้างพื้นฐานทั้ง Grey Infrastructure (เขื่อน/ปั๊ม) และ Green Infrastructure (แก้มลิงธรรมชาติ) ที่ทำงานสอดประสานกัน

การลงพื้นที่เมื่อวันที่ 21 ธันวาคม จึงถูกคาดหวังว่าจะเป็นการเปิดตัวนโยบาย "Smart Water Grid" หรือโครงข่ายน้ำอัจฉริยะ ที่จะเปลี่ยนอยุธยาจากเมืองที่จมน้ำ เป็นเมืองที่ "รู้ทันน้ำ" ด้วยเทคโนโลยี

6. วิเคราะห์การลงพื้นที่ 21 ธันวาคม 2568: ยุทธศาสตร์เชิงพื้นที่

การเลือกลงพื้นที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาและต่อเนื่องไปยังสุพรรณบุรี มีนัยยะทางการเมืองที่ลึกซึ้งเกี่ยวกับการรักษาดุลอำนาจในพรรคร่วมรัฐบาลและการบริหารจัดการพื้นที่ลุ่มน้ำที่เชื่อมโยงกัน

6.1 อยุธยา: การเยียวยาบาดแผลคนเสื้อแดง

อยุธยาเป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์ของคนเสื้อแดงและฐานเสียงสำคัญของพรรคเพื่อไทย แต่ความเจ็บปวดจากน้ำท่วมซ้ำซากทำให้เกิดความน้อยเนื้อต่ำใจ (Resentment) การที่นายยศชนันลงไปสัมผัสปัญหาด้วยตนเอง พร้อมรับฟังข้อเรียกร้องเรื่องค่าชดเชยและการจัดการน้ำที่เป็นธรรม เป็นการส่งสัญญาณว่า "พรรคไม่ทิ้งกัน" และพร้อมจะนำเทคโนโลยีมาช่วยให้ชีวิตความเป็นอยู่ดีขึ้น

6.2 สุพรรณบุรี: เรียนรู้จาก "บรรหารบุรี" และกระชับมิตรพรรคร่วม

สุพรรณบุรีคือฐานที่มั่นของพรรคชาติไทยพัฒนา พรรคร่วมรัฐบาลที่มีความเหนียวแน่น ในอดีต นายบรรหาร ศิลปอาชา ได้สร้างตำนานการพัฒนาจังหวัดสุพรรณบุรีให้มีระบบชลประทานและโครงสร้างพื้นฐานที่ยอดเยี่ยม จนถูกเรียกว่า "บรรหารบุรี" การเดินทางไปสุพรรณบุรีของนายยศชนันจึงมีนัยยะสองประการ:

1. การเรียนรู้ (Learning): ศึกษาโมเดลการจัดการน้ำของสุพรรณบุรีที่สามารถผันน้ำและควบคุมน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อนำมาปรับใช้หรือบูรณาการกับแผนลุ่มน้ำเจ้าพระยาภาพรวม

2. การเมือง (Politics): เป็นการให้เกียรติพรรคร่วมรัฐบาลและตระกูลศิลปอาชา เพื่อรักษาเสถียรภาพของรัฐบาลผสม (Coalition Stability) ในช่วงที่กำลังจะมีการเปลี่ยนตัวนายกรัฐมนตรีหรือปรับคณะรัฐมนตรี

6.3 บูรณาการลุ่มน้ำท่าจีน-เจ้าพระยา

ในทางอุทกวิทยา แม่น้ำท่าจีน (ที่ไหลผ่านสุพรรณบุรี) และแม่น้ำเจ้าพระยา (ที่ไหลผ่านอยุธยา) มีความเชื่อมโยงกันผ่านระบบคลองต่างๆ เช่น คลองพระยาบันลือ การจัดการน้ำในอยุธยาจะสำเร็จไม่ได้หากขาดการประสานงานกับสุพรรณบุรี การลงพื้นที่ทั้งสองจังหวัดในคราวเดียวสะท้อนถึงวิสัยทัศน์ในการมองภาพรวมทั้งระบบ (Holistic View) เพื่อเกลี่ยน้ำและแบ่งเบาภาระซึ่งกันและกัน แทนที่จะผลักภาระให้จังหวัดใดจังหวัดหนึ่งเพียงอย่างเดียว

7. นิเวศวิทยาการเมืองและความยุติธรรม: บทวิเคราะห์เชิงวิพากษ์

การเปลี่ยนตัวผู้นำจากเศรษฐาเป็นยศชนัน อาจนำมาซึ่งความหวังใหม่ แต่หากวิเคราะห์ผ่านเลนส์ของ "นิเวศวิทยาการเมือง" (Political Ecology) เราจะพบว่าโจทย์ใหญ่นั้นยากกว่าแค่เรื่องเทคโนโลยี

7.1 กับดักของ "การเมืองเรื่องโครงสร้างพื้นฐาน" (Infrastructural Politics)

งานวิจัยด้านนิเวศวิทยาการเมืองชี้ให้เห็นว่า การสร้างเขื่อนหรือประตูระบายน้ำ ไม่ใช่เรื่องทางเทคนิคที่เป็นกลาง (Neutral) แต่เป็นเรื่องของการเมืองที่แฝงด้วยอำนาจ ¹⁰ การตัดสินใจว่าจะสร้างพนังกั้นน้ำที่ไหน สูงเท่าไหร่ คือการตัดสินใจว่าจะ "ปกป้องใคร" และ "ให้ใครรับน้ำ" ที่ผ่านมา รัฐไทยมักเลือกปกป้องเมืองและชนชั้นกลาง โดยผลักภาระให้ชนบทและคนจน ²¹

ถ้านายยศชนันนำเสนอเพียงแค่เทคโนโลยีที่ทันสมัยขึ้น (เช่น เซนเซอร์ที่ดีขึ้น ประตูน้ำไฟฟ้า) แต่ไม่ได้เปลี่ยน "ตรรกะ" (Logic) ในการจัดสรรน้ำ ความเหลื่อมล้ำก็จะยังคงอยู่ เทคโนโลยีอาจทำให้การผันน้ำเข้าทุ่งบางบาลทำได้แม่นยำขึ้น เร็วขึ้น แต่ถ้าชาวบางบาลยังคงต้องรับน้ำเหมือนเดิมโดยไม่มีสิทธิมีเสียง เทคโนโลยีนั้นก็จะเป็นเพียงเครื่องมือในการกดขี่ที่ทรงประสิทธิภาพมากขึ้น (More efficient oppression)

7.2 ความยุติธรรมในกระบวนการ (Procedural Justice)

หัวใจสำคัญของการแก้ปัญหาไม่ใช่แค่ผลลัพธ์ (ใครน้ำท่วม) แต่คือกระบวนการ (ใครตัดสินใจ) ²² การจัดการน้ำในอนาคตภายใต้นโยบายของนายยศชนัน จำเป็นต้องเปิดพื้นที่ให้ภาคประชาชนในพื้นที่รับน้ำเข้ามามีส่วนร่วมในการวางแผน (Participatory Planning) ไม่ใช่แค่รับทราบคำสั่งจากส่วนกลาง การใช้แพลตฟอร์มดิจิทัล (Digital Platforms) ที่นายยศชนันถนัด อาจเป็นช่องทางใหม่ในการทำประชามติเรื่องน้ำแบบเรียลไทม์ หรือการเจรจาต่อรองค่าชดเชยที่โปร่งใสและเป็นธรรม

8. บทสรุปและข้อเสนอแนะ: สู่รุ่งอรุณใหม่หรือเพียงเหล้าเก่าในขวดใหม่?

การลงพื้นที่อยุธยาและสุพรรณบุรีในวันที่ 21 ธันวาคม 2568 ของนายยศชนัน วงศ์สวัสดิ์ ถือเป็นสัญญาณที่ชัดเจนของการ "รีเซ็ต" ยุทธศาสตร์การเมืองและการบริหารจัดการน้ำของพรรคเพื่อไทย การเปลี่ยนผ่านจากยุคเศรษฐา ทวีสิน ที่เน้นการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าด้วยเงินเยียวยา มาสู่ยุคของยศชนัน ที่เน้นการใช้องค์ความรู้ทางวิศวกรรมและเทคโนโลยี เป็นความพยายามที่จะตอบโจทย์ความท้าทายที่ซับซ้อนขึ้นของศตวรรษที่ 21

อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จของ "ยศชนันโมเดล" จะไม่ได้วัดกันที่ความล้ำสมัยของเทคโนโลยี BCI หรือ AI แต่อยู่ที่ความสามารถในการรื้อถอนโครงสร้างความไม่เป็นธรรมที่ฝังรากลึกในลุ่มน้ำเจ้าพระยา การจะเปลี่ยน "ทุ่งรับน้ำ" ให้เป็น "พื้นที่แห่งความมั่นคง" ต้องอาศัยความกล้าหาญทางนโยบายในการกระจายอำนาจ การปฏิรูปกฎหมายที่ดินและน้ำ และการสร้างระบบสวัสดิการที่ยั่งยืนให้แก่ผู้เสียสละ

หากนายยศชนันสามารถผสาน "สมองกล" เข้ากับ "หัวใจประชาธิปไตย" ได้ ปฐมบทที่อยุธยาในวันนี้ อาจนำไปสู่บทสรุปที่งดงามของการเมืองไทยในอนาคต แต่หากเทคโนโลยีถูกใช้เพียงเพื่อสร้างภาพลักษณ์ โดยละเลยมิติของคนและความยุติธรรม วิกฤตน้ำท่วมอยุธยาก็จะยังคงเป็นตำนานความขมขื่นที่เล่าขานสืบไป ไม่ต่างจากรอยคราบน้ำที่ยังคงปรากฏบนผนังวัดเก่าในกรุงศรีอยุธยา

---

หมายเหตุ: รายงานฉบับนี้เรียบเรียงขึ้นโดยอ้างอิงข้อมูลสถานการณ์สมมติในอนาคตตามโจทย์ (ธันวาคม 2568) ผนวกกับข้อมูลข้อเท็จจริงทางวิชาการและบริบททางการเมืองที่มีอยู่จริงในปัจจุบัน เพื่อฉายภาพฉากทัศน์ที่เป็นไปได้มากที่