เยียวยาจิตใจหลังอุทกภัยหาดใหญ่: แนวคิดและปฏิบัติการ

 

วิเคราะห์วิธีการเยียวยาจิตใจของผู้ประสบภัยน้ำท่วมหาดใหญ่ปี 2568

บทคัดย่อ

อุทกภัยหาดใหญ่ปี 2568 เป็นเหตุการณ์วิกฤตครั้งใหญ่ที่ส่งผลกระทบทั้งต่อชีวิต เศรษฐกิจ สังคม และสภาวะจิตใจของประชาชนในหลายจังหวัดภาคใต้ โดยเฉพาะหาดใหญ่ซึ่งเป็นศูนย์กลางเศรษฐกิจสำคัญของภาค การจัดการหลังภัยพิบัติจำเป็นต้องให้ความสำคัญทั้งในมิติทางกายภาพ เศรษฐกิจ และที่สำคัญคือการเยียวยาสุขภาพจิตของประชาชน บทความนี้มุ่งวิเคราะห์กระบวนการฟื้นฟูสภาพจิตใจตามหลักจิตวิทยาเชิงบวก จิตวิทยาวิกฤต (crisis psychology) และแนวทางการฟื้นฟูโดยชุมชนเป็นฐาน (community-based rehabilitation) พร้อมทั้งประเมินมาตรการของภาครัฐ พรรคการเมือง และหน่วยวิชาการในช่วงหลังเหตุการณ์น้ำท่วมครั้งนี้

---

1. บทนำ

อุทกภัยหาดใหญ่ปี 2568 เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นอย่างกะทันหันในวงกว้าง ทำให้ประชาชนจำนวนมากต้องอพยพออกจากบ้าน สูญเสียทรัพย์สิน รายได้ และบางครอบครัวต้องพบกับการสูญเสียสมาชิกในครอบครัว ความสูญเสียเช่นนี้มีแนวโน้มทำให้เกิด ความเครียดเฉียบพลัน (acute stress) ความเศร้า ความวิตกกังวล และผลกระทบทางสังคมตามมา

ทั้งรัฐบาล พรรคเพื่อไทย กระทรวง พม. และหน่วยวิชาการ เช่น จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ได้ลงพื้นที่เพื่อช่วยเหลือและจัดทีมเยียวยาสุขภาพจิตอย่างเป็นระบบ สะท้อนความสำคัญของการจัดการทางจิตใจควบคู่กับการฟื้นฟูทางวัตถุ

---

2. กรอบแนวคิดทางทฤษฎีในการเยียวยาจิตใจผู้ประสบภัย

2.1 Psychological First Aid (PFA)

การปฐมพยาบาลทางใจเป็นแนวทางสากลของ WHO ใช้ในช่วงหลังภัยพิบัติทันที ประกอบด้วย

• การสร้างความปลอดภัย (Safety)

• การให้ข้อมูล (Information)

• การเชื่อมโยงแหล่งช่วยเหลือ (Connection)

• การฟื้นกำลังใจ (Comfort and Hope)

2.2 แนวคิด Trauma-Informed Care

เน้นการเข้าใจผลกระทบจากเหตุการณ์สะเทือนขวัญ ลดการกระตุ้นซ้ำของความทรงจำที่เจ็บปวด และสร้างความรู้สึกควบคุมในชีวิตอีกครั้ง

2.3 การฟื้นฟูโดยชุมชนเป็นฐาน (CBR)

ให้ชุมชนมีบทบาทนำในการเยียวยา ฟื้นฟูความสัมพันธ์ ความร่วมมือ และคืนความรู้สึก “มีที่ยืน” ของผู้ประสบภัย

2.4 ทฤษฎีความยืดหยุ่นทางใจ (Resilience Theory)

ชี้ว่ามนุษย์สามารถกลับมามีชีวิตที่มีคุณภาพได้ หากได้รับทรัพยากรสนับสนุนที่เหมาะสม

---

3. บริบทสถานการณ์และความต้องการทางจิตใจของผู้ประสบภัย

จากรายงานการลงพื้นที่ของหลายฝ่าย พบลักษณะปัญหาทางจิตใจที่สำคัญ ได้แก่

• ความตกใจและหวาดกลัวจากการอพยพฉุกเฉิน

• ความหดหู่เมื่อพบว่าบ้านและทรัพย์สินเสียหาย

• ความเครียดทางเศรษฐกิจจากการสูญเสียรายได้

• ความเหนื่อยล้าจากการพักในศูนย์อพยพ

• ความรู้สึกโดดเดี่ยวและไร้ที่พึ่ง

• ความกังวลจากอนาคตที่ไม่แน่นอน

นายกรัฐมนตรีเองยังได้เตือนว่า ความเสียหายที่ปรากฏเมื่อกลับเข้าบ้านอาจนำไปสู่ความเศร้า หดหู่ และจำเป็นต้องมีทีมจิตแพทย์และนักจิตวิทยาดูแลอย่างต่อเนื่อง

---

4. การดำเนินงานเยียวยาทางจิตใจของหน่วยงานต่าง ๆ

4.1 บทบาทของพรรคเพื่อไทย

• นำทีมอาจารย์ด้านจิตวิทยาลงพื้นที่ศูนย์อพยพและชุมชน

• จัดกิจกรรมฟื้นฟูจิตใจ เช่น พูดคุยรายบุคคล ให้คำปรึกษาเบื้องต้น และการให้กำลังใจ

• ลงพื้นที่รับฟังปัญหาเพื่อประเมินความต้องการตามจริงของประชาชน

• สนับสนุนสิ่งของจำเป็น เพื่อลดภาวะเครียดจากการขาดปัจจัยพื้นฐาน
  การดำเนินงานนี้สอดคล้องกับหลัก PFA และ community-based support อย่างชัดเจน

4.2 บทบาทของกระทรวง พม.

• ใช้ฐานข้อมูลกลุ่มเปราะบางในระบบ MSO-Logbook และ พม. Smart เพื่อช่วยเหลือเร่งด่วน

• เยี่ยมบ้านหลังน้ำลด เพื่อประเมินปัญหาจิตใจและสังคม

• เตรียมมาตรการเยียวยาต่อเนื่อง เช่น ช่วยเหลือเด็กกำพร้า ผู้สูงอายุ คนพิการ
  แนวทางนี้ช่วยลด “ช่องว่างความช่วยเหลือ” และลดความเครียดสะสม

4.3 การสนับสนุนจากรัฐบาลส่วนกลาง

• เกณฑ์ทีมสุขภาพจิตและนักจิตวิทยาเพิ่มเติมลงพื้นที่

• เน้นการป้องกันภาวะซึมเศร้าหลังเหตุการณ์

• วางแนวทางปรับปรุงระบบเตือนภัยเพื่อลดความหวาดกลัวในอนาคต

• ช่วยฟื้นฟูเศรษฐกิจ เพื่อลดภาวะเครียดจากการสูญเสียรายได้

รัฐบาลให้ความสำคัญทั้งด้านโครงสร้างพื้นฐานและด้านจิตใจ ซึ่งเป็นแนวทางฟื้นฟูที่สมบูรณ์

4.4 บทบาทของสถาบันการศึกษา

คณะจิตวิทยา จุฬาฯ และมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์จัดประชุมร่วมกับพรรคเพื่อไทยเพื่อ

• ออกแบบรูปแบบการฟื้นฟูระยะสั้นและระยะยาว

• สร้างแบบทดสอบคัดกรองภาวะเครียดหรือบาดแผลทางใจ

• พัฒนาหลักสูตรฟื้นตัวชุมชน (community recovery program)

---

5. การประเมินประสิทธิภาพของการเยียวยาจิตใจ

5.1 จุดแข็ง

• มีการบูรณาการระหว่างพรรคการเมือง ภาครัฐ มหาวิทยาลัย และอาสาสมัคร

• ช่วยเหลือรวดเร็ว มีทีมจิตวิทยาเข้าถึงกลุ่มเปราะบาง

• ใช้ฐานข้อมูลดิจิทัลช่วยวางแผนเยี่ยมบ้านได้ตรงจุด

• มีความใส่ใจต่อผลกระทบระยะยาว เช่น ความเศร้า ความเครียดเรื้อรัง

5.2 ข้อจำกัด

• จำนวนจิตแพทย์มีจำกัด อาจดูแลได้ไม่ครอบคลุม

• ความร่วมมือระหว่างหน่วยงานยังไม่เป็นระบบในบางช่วง

• ประชาชนบางส่วนเข้าถึงบริการฟื้นฟูได้ช้า

• การสื่อสารภาครัฐช่วงต้นวิกฤตอาจส่งผลต่อความวิตกกังวลของประชาชน

5.3 สิ่งที่ควรพัฒนา

• สร้างระบบติดตามสุขภาพจิตระยะ 6–12 เดือน

• ฝึกอบรมอาสาสมัครท้องถิ่นด้าน PFA

• พัฒนาพื้นที่พักพิงที่เป็นมิตรต่อสุขภาพจิต

• จัดกิจกรรมชุมชนเพื่อฟื้นฟูความสัมพันธ์ เช่น เวทีเล่าเรื่อง, กิจกรรมศิลปะ, ดนตรีบำบัด

---

6. แนวทางเยียวยาจิตใจเชิงนโยบายสำหรับหาดใหญ่หลังปี 2568

1. ระบบเฝ้าระวังสุขภาพจิตในชุมชน (Mental Health Surveillance)

   • คัดกรองภาวะเครียด วิตกกังวล ในโรงเรียน วัด มัสยิด และชุมชน

2. ศูนย์ฟื้นฟูจิตใจเคลื่อนที่ (Mobile Trauma Care Unit)

   • ทำงานร่วมกับนักจิตวิทยา–อสม.–อพม.

3. การฟื้นฟูเศรษฐกิจควบคู่การเยียวยาใจ

   • มาตรการซอฟต์โลนปลอดดอกเบี้ยที่พรรคเพื่อไทยเสนอ

   • ลดความเครียดจากภาระหนี้และรายได้ที่หายไป

4. กิจกรรมกลุ่มบำบัดแบบชุมชน (Community Group Therapy)

   • เหมาะกับผู้สูงอายุ ผู้หญิง เด็ก และแรงงาน

5. ระบบเตือนภัยและแผนรับมือล่วงหน้า

   • ลดความหวาดกลัวว่าจะเกิดเหตุซ้ำอีก

6. เสริมพลังครอบครัว (Family Strengthening Program)

   • ส่งเสริมการสื่อสารในครอบครัวหลังประสบภัย

---

7. สรุป

การเยียวยาจิตใจของผู้ประสบภัยน้ำท่วมหาดใหญ่ปี 2568 เป็นกระบวนการที่ต้องการความร่วมมือแบบพหุภาคี ทั้งจากภาครัฐ พรรคการเมือง นักจิตวิทยา องค์กรท้องถิ่น และประชาชนในชุมชนเอง การลงพื้นที่ของพรรคเพื่อไทย กระทรวง พม. และการกำกับดูแลอย่างใกล้ชิดของรัฐบาล ล้วนมีบทบาทสำคัญในการลดความทุกข์ทางใจและสร้างความหวังใหม่ให้กับประชาชน

อย่างไรก็ตาม การเยียวยาจิตใจเป็นกระบวนการระยะยาว จำเป็นต้องมีระบบติดตามต่อเนื่อง การเสริมสร้างความยืดหยุ่นทางใจ (resilience) และการฟื้นฟูชุมชนอย่างยั่งยืน เพื่อให้หาดใหญ่สามารถฟื้นตัวทั้งในระดับปัจเจก ครอบครัว และสังคมได้อย่างแท้จริง