วันอาทิตย์ที่ 7 ธันวาคม พ.ศ. 2568

พุทธศาสตร์รัฐประศาสนศิลป์ แก้ขัดแย้งชายแดนไทย-กัมพูชา

บทวิเคราะห์สงครามในพระไตรปิฎกกับยุทธศาสตร์การจัดการความขัดแย้งชายแดนไทย-กัมพูชา: มิติทางพุทธศาสตร์รัฐประศาสนศิลป์

1. บทนำ: ภูมิรัฐศาสตร์แห่งความขัดแย้งและรากฐานทางวัฒนธรรม

ในภูมิทัศน์ความขัดแย้งร่วมสมัยของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ กรณีพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชา โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเด็นปราสาทพระวิหาร ถือเป็นกรณีศึกษาที่สะท้อนให้เห็นถึงความซับซ้อนของการปะทะสังสรรค์ระหว่างแนวคิด "รัฐชาติสมัยใหม่" (Modern Nation-State) ที่เน้นเส้นเขตแดนที่ชัดเจนตามแบบตะวันตก กับ "มรดกทางวัฒนธรรม" (Cultural Heritage) ที่มีความลื่นไหลและทับซ้อนกันในเชิงประวัติศาสตร์ รายงานฉบับนี้มุ่งเน้นการวิเคราะห์ปรากฏการณ์ดังกล่าวผ่านกรอบแนวคิดทางพุทธศาสตร์รัฐประศาสนศิลป์ โดยสำรวจพลวัตของสงครามและการระงับข้อพิพาทที่ปรากฏในพระไตรปิฎก เพื่อสังเคราะห์เป็นยุทธศาสตร์การจัดการความขัดแย้งที่ยั่งยืนและสอดคล้องกับบริบททางสังคมวัฒนธรรมของทั้งสองประเทศ

1.1 วิกฤตการณ์ชายแดน: เมื่อเส้นสมมติแบ่งแยกศรัทธาร่วม

ความขัดแย้งเรื่องปราสาทพระวิหารและการปักปันเขตแดนทางบกมิใช่เพียงปัญหาทางกายภาพของพื้นที่ 4.6 ตารางกิโลเมตร แต่เป็นสัญลักษณ์ของการต่อสู้ช่วงชิง "ความชอบธรรมทางประวัติศาสตร์" และ "อัตลักษณ์แห่งชาติ" ¹ ความตึงเครียดที่ปะทุขึ้นระลอกแล้วระลอกเล่า ตั้งแต่คดีศาลโลก พ.ศ. 2505 จนถึงวิกฤตการณ์การขึ้นทะเบียนมรดกโลก พ.ศ. 2551-2554 และความพยายามในการจัดการปัญหาร่วมกันในปัจจุบัน ² สะท้อนให้เห็นถึงความเปราะบางของความสัมพันธ์ที่ถูกขับเคลื่อนด้วยกระแสชาตินิยม (Nationalism) ที่ต่างฝ่ายต่างยึดถือแผนที่และความทรงจำทางประวัติศาสตร์คนละชุด ³³

รากฐานของปัญหาเกิดจากการที่เส้นเขตแดนซึ่งเป็นผลผลิตของยุคอาณานิคมฝรั่งเศส ได้ตัดผ่านพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่มีความสัมพันธ์กันมาอย่างยาวนาน ⁴ ปราสาทพระวิหารซึ่งเดิมเป็นศาสนสถานฮินดูและต่อมาได้กลายเป็นพุทธสถาน ล้วนเป็นที่เคารพสักการะของประชาชนทั้งสองฝั่งพรมแดน ⁵ อย่างไรก็ตาม เมื่อถูกนำมาผูกโยงกับอำนาจอธิปไตย พื้นที่ศักดิ์สิทธิ์จึงกลายเป็น "พื้นที่แห่งความขัดแย้ง" (Contested Space) ที่นำไปสู่การสูญเสียชีวิตและทรัพย์สินของประชาชนและทหารทั้งสองฝ่าย ⁶

1.2 พุทธศาสนาในฐานะทุนทางสังคมและอำนาจละมุน

ท่ามกลางความขัดแย้งทางการเมืองและการทหาร พุทธศาสนาเถรวาทดำรงอยู่ในฐานะ "รากฐานทางวัฒนธรรมร่วม" (Shared Cultural Heritage) ที่หยั่งรากลึกในวิถีชีวิตของชาวไทยและชาวกัมพูชา ⁷⁸ สถาบันสงฆ์ คัมภีร์ทางศาสนา และพิธีกรรมต่างๆ เป็นจุดเชื่อมโยงที่สำคัญที่สามารถก้าวข้ามเส้นสมมติของพรมแดนรัฐชาติได้ การนำหลักการวิเคราะห์สงครามในพระไตรปิฎกมาประยุกต์ใช้ จึงมิใช่เพียงการศึกษาเชิงปรัชญา แต่เป็นการค้นหา "เครื่องมือทางภูมิปัญญา" (Intellectual Tools) ที่มีอยู่แล้วในวัฒนธรรมท้องถิ่น เพื่อนำมาใช้ลดทอนความรุนแรงและสร้างความเข้าใจที่ยั่งยืน ⁹

รายงานฉบับนี้จะเจาะลึกถึงพุทธวิธีในการระงับความขัดแย้ง โดยเฉพาะกรณีศึกษาสงครามแย่งน้ำโรหิณี และหลักธรรมสำคัญ เช่น สาราณียธรรม อปริหานิยธรรม และพรหมวิหาร เพื่อนำเสนอข้อเสนอเชิงนโยบายที่บูรณาการระหว่างหลักรัฐศาสตร์และการทูตเชิงพุทธ (Buddhist Diplomacy) เข้าด้วยกัน

2. พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของความขัดแย้งเขาพระวิหาร: จากแผนที่อาณานิคมสู่อัตตาร่วมสมัย

การจะประยุกต์ใช้พุทธวิธีแก้ปัญหา จำเป็นต้องเข้าใจสมุทัย (สาเหตุ) ของปัญหาอย่างถ่องแท้ ความขัดแย้งไทย-กัมพูชามีพัฒนาการที่ซับซ้อน โดยมีจุดเปลี่ยนสำคัญทางประวัติศาสตร์ที่ส่งผลต่อ "ทิฏฐิ" (มุมมอง/ความเห็น) ของคู่ขัดแย้ง

2.1 ยุคอาณานิคมและการปักปันเขตแดน (พ.ศ. 2447-2451)

จุดเริ่มต้นของปัญหาสืบเนื่องมาจากการขยายอิทธิพลของฝรั่งเศสในอินโดจีน สยาม (ไทย) ในขณะนั้นจำต้องลงนามในสนธิสัญญา พ.ศ. 2447 (ค.ศ. 1904) เพื่อกำหนดเขตแดน โดยตกลงใช้ "สันปันน้ำ" (Watershed Line) เป็นเกณฑ์ธรรมชาติในการแบ่งพรมแดนเทือกเขาพนมดงรัก ³³

ความคลาดเคลื่อนของแผนที่: แม้สนธิสัญญาระบุให้ใช้สันปันน้ำ แต่แผนที่ที่เจ้าหน้าที่ฝรั่งเศสจัดทำขึ้น (แผนที่แผ่นที่ 1 ใน 11 แผ่น หรือ Annex I map) กลับขีดเส้นให้ปราสาทพระวิหารอยู่ในเขตแดนกัมพูชา ซึ่งขัดแย้งกับสันปันน้ำจริงทางภูมิศาสตร์ ⁵
การยอมรับโดยปริยาย: สยามในขณะนั้นไม่ได้ทักท้วงแผนที่ดังกล่าวอย่างเป็นทางการ ซึ่งต่อมากลายเป็นจุดอ่อนทางกฎหมายที่สำคัญในสายตาของศาลโลก ที่เรียกว่าหลัก "กฎหมายปิดปาก" (Estoppel) หรือการยอมรับโดยนิ่งเฉย (Acquiescence) ³³

2.2 คดีศาลโลก พ.ศ. 2505: ชัยชนะทางกฎหมายและความร้าวฉานทางใจ

เมื่อกัมพูชาได้รับเอกราชและยื่นฟ้องต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) ในปี พ.ศ. 2502 ไทยต่อสู้ด้วยหลักความจริงทางภูมิศาสตร์ (สันปันน้ำ) แต่ศาลโลกตัดสินในปี พ.ศ. 2505 ด้วยคะแนนเสียง 9 ต่อ 3 ให้ปราสาทพระวิหารตกเป็นของกัมพูชา โดยยึดถือแผนที่ Annex I เป็นหลักฐานสำคัญ ¹⁰³

ประเด็น	มุมมองของไทย	มุมมองของกัมพูชา	ผลคำตัดสินศาลโลก (2505)
เกณฑ์กำหนดเขตแดน	สันปันน้ำตามธรรมชาติ (Watershed Line)	แผนที่ที่จัดทำโดยฝรั่งเศส (Annex I Map)	ยึดแผนที่ Annex I เนื่องจากไทยไม่ได้คัดค้านแต่ต้น (Acquiescence)
สถานะปราสาท	อยู่ในเขตไทยตามสันปันน้ำ	อยู่ในเขตกัมพูชาตามแผนที่	เป็นของกัมพูชา
พื้นที่รอบปราสาท	เป็นของไทย (ยกเว้นตัวปราสาท)	เป็นของกัมพูชาตามเส้นในแผนที่	ตัดสินเฉพาะตัวปราสาท ไม่ได้ชี้ขาดเขตแดนรอบนอกชัดเจน

คำตัดสินนี้สร้างความเจ็บปวดในความรู้สึกของคนไทย นำไปสู่การประท้วงและการปลุกกระแสชาตินิยม ในขณะที่ชาวกัมพูชาเฉลิมฉลองในฐานะชัยชนะแห่งศักดิ์ศรีของชาติที่เพิ่งได้รับเอกราช ¹¹¹

2.3 วิกฤตการณ์มรดกโลก พ.ศ. 2551-2554: การปะทะด้วยอาวุธและวาทกรรม

ความขัดแย้งสงบลงชั่วคราวในช่วงสงครามภายในของกัมพูชา แต่กลับปะทุขึ้นรุนแรงอีกครั้งเมื่อกัมพูชาเสนอขึ้นทะเบียนปราสาทพระวิหารเป็นมรดกโลกเพียงฝ่ายเดียวในปี พ.ศ. 2551 ¹⁰¹² เหตุการณ์นี้ถูกนำไปขยายผลทางการเมืองภายในของไทย โดยกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย (กลุ่มเสื้อเหลือง) ใช้เป็นประเด็นโจมตีรัฐบาลสมัยนั้นว่า "ขายชาติ" นำไปสู่ความตึงเครียดทางทหารและการปะทะกันหลายระลอก ทำให้มีผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บทั้งทหารและพลเรือน ⁶¹³¹⁴

นัยสำคัญของความขัดแย้งระลอกใหม่:

การเมืองเรื่องอัตลักษณ์: ปราสาทพระวิหารถูกใช้เป็นเครื่องมือสร้างความชอบธรรมทางการเมือง (Political Legitimacy) ของผู้นำทั้งสองประเทศ ¹⁴
พื้นที่ทับซ้อน 4.6 ตร.กม.: กลายเป็นจุดศูนย์กลางของความขัดแย้ง เนื่องจากแผนที่ของทั้งสองฝ่ายไม่ตรงกัน ไทยยึดสันปันน้ำ กัมพูชายึดแผนที่ 1:200,000 ³

3. ปรากฏการณ์สงครามในพระไตรปิฎก: การวิเคราะห์เชิงพุทธสันติวิธี

ในการวิเคราะห์ความขัดแย้งชายแดนไทย-กัมพูชาผ่านเลนส์พุทธศาสนา จำเป็นต้องถอดบทเรียนจากกรณีศึกษาในพระไตรปิฎก ซึ่งสะท้อนธรรมชาติของความขัดแย้งของมนุษย์ได้อย่างลึกซึ้ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งกรณีวิวาทเรื่องแม่น้ำโรหิณี ซึ่งมีโครงสร้างปัญหาคล้ายคลึงกับกรณีเขาพระวิหารอย่างน่าทึ่ง

3.1 กรณีศึกษาวิกฤตการณ์แม่น้ำโรหิณี: โมเดลการระงับข้อพิพาททรัพยากร

เหตุการณ์การแย่งชิงน้ำในแม่น้ำโรหิณีระหว่างพระญาติฝ่ายศากยวงศ์ (ฝั่งพระพุทธบิดา) และโกลิยวงศ์ (ฝั่งพระพุทธมารดา) เป็นแม่แบบคลาสสิกของการจัดการความขัดแย้งในพุทธศาสนา ¹⁵¹⁶

3.1.1 ลำดับขั้นของความขัดแย้ง (Escalation of Conflict)

ปัญหาพื้นฐาน (Root Cause): ภัยแล้งทำให้ปริมาณน้ำในแม่น้ำโรหิณีลดลง ไม่เพียงพอสำหรับการทำเกษตรกรรมของทั้งสองฝั่ง ¹⁵
การกล่าวโทษและวาทกรรม (Blame Game & Verbal Abuse): ชาวนาของทั้งสองฝ่ายเริ่มจากการโต้เถียงเรื่องสิทธิ์ในการใช้น้ำ ลุกลามไปสู่การด่าทอโคตรเหง้า การเหยียดหยามชาติกำเนิดและประวัติศาสตร์ของอีกฝ่าย (เช่น การด่าว่าฝ่ายหนึ่งสมสู่กับพี่น้อง หรืออีกฝ่ายเป็นดั่งสัตว์เดรัจฉาน) ¹⁷ สิ่งนี้เทียบเคียงได้กับการใช้ประวัติศาสตร์ชาตินิยมมาโจมตีกันในกรณีไทย-กัมพูชา
การระดมพล (Mobilization): กษัตริย์ทั้งสองฝ่ายเมื่อทราบเรื่องจากอำมาตย์ ก็โกรธกริ้วและยกทัพออกมาประชิดแม่น้ำ เตรียมทำสงครามล้างผลาญ ¹⁶

3.1.2 พุทธวิธีในการแทรกแซง (Buddhist Intervention Strategy)

พระพุทธเจ้าเสด็จมาห้ามทัพด้วยกระบวนการไต่สวนและตั้งคำถามเชิงยุทธศาสตร์ (Strategic Questioning) เพื่อดึงสติคู่กรณีให้กลับมาสู่ความเป็นจริง ¹⁶¹⁷

ขั้นตอนพุทธวิธี	การกระทำของพระพุทธองค์	นัยต่อการแก้ปัญหาชายแดนไทย-กัมพูชา
1. การปรากฏกาย (Presence)	เสด็จไปประทับนั่งกลางอากาศเหนือแม่น้ำ (หรือบนฝั่ง) ให้ทั้งสองฝ่ายเห็น	การที่ผู้นำทางจิตวิญญาณหรือบุคคลที่สามที่ทั้งสองฝ่ายเคารพ เข้ามามีบทบาทไกล่เกลี่ย เพื่อลดอุณหภูมิความโกรธ
2. การสืบสวนสาเหตุ (Fact-Finding)	ตรัสถามว่า "ทะเลาะกันเรื่องอะไร?" จนสาวไปถึงต้นตอคือน้ำ	การแยกแยะ "ข้อเท็จจริง" (Fact) ออกจาก "อารมณ์/ความเห็น" (Emotion/Opinion) เพื่อระบุปัญหาที่แท้จริง
3. การประเมินคุณค่า (Value Valuation)	ตรัสถามเปรียบเทียบมูลค่าระหว่าง "น้ำ" กับ "กษัตริย์/ชีวิตมนุษย์"	การชั่งน้ำหนักระหว่าง "พื้นที่/ดินแดน" กับ "ชีวิตทหาร/ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ/เศรษฐกิจ"
4. การเตือนสติ (Cognitive Reframing)	ตรัสว่า "ควรแล้วหรือที่จะเอาสิ่งที่ประเมินค่ามิได้ (ชีวิต) มาแลกกับสิ่งที่มีค่าน้อยนิด (น้ำ)"	การปรับมุมมองให้เห็นว่าการรักษาพื้นที่ 4.6 ตร.กม. ไม่คุ้มค่ากับการสูญเสียชีวิตและความมั่นคงของภูมิภาค
5. การเทศนา (Moral Instruction)	ทรงแสดงชาดก (เช่น ผันทนชาดก, ลาภุกชาดก) เตือนเรื่องผลเสียของการจองเวร	การใช้หลักธรรมและประวัติศาสตร์เตือนใจไม่ให้ตกเป็นเหยื่อของความโกรธแค้น

3.2 สงครามแคว้นมคธและวัชชี: ความสามัคคีคือเกราะป้องกัน

อีกกรณีศึกษาที่สำคัญคือ ความพยายามของพระเจ้าอชาตศัตรูแห่งแคว้นมคธที่จะตีแคว้นวัชชี พระพุทธองค์ไม่ได้ทรงห้ามโดยตรง แต่ทรงแสดงหลัก "อปริหานิยธรรม 7" (ธรรมอันไม่เป็นที่ตั้งแห่งความเสื่อม) แก่วัสสการพราหมณ์ ¹⁸¹⁸

นัยสำคัญคือ ตราบใดที่ชาววัชชียังมีความสามัคคี ประชุมกันเนืองนิตย์ และเคารพกฎระเบียบประเพณี แคว้นมคธก็ไม่อาจเอาชนะได้ บทเรียนนี้สอนให้เห็นว่า "ความมั่นคงภายใน" และ "ความสามัคคีของคนในชาติ" เป็นปัจจัยชี้ขาดของความอยู่รอด หากไทยหรือกัมพูชาแตกแยกกันเองภายใน (เช่น ความขัดแย้งสีเสื้อในไทย) ย่อมเป็นจุดอ่อนให้เกิดความเพลี่ยงพล้ำในเวทีระหว่างประเทศและนำไปสู่สงครามได้ง่าย ¹⁸

4. หลักพุทธธรรมเพื่อการจัดการความขัดแย้ง: เครื่องมือทางวิศวกรรมสังคม

จากบทวิเคราะห์ในพระไตรปิฎก สามารถสังเคราะห์หลักธรรมสำคัญ 3 หมวด เพื่อใช้เป็นกรอบแนวคิด (Framework) ในการบริหารจัดการความขัดแย้งไทย-กัมพูชาอย่างเป็นระบบ

4.1 สาราณียธรรม 6: วิถีแห่งการสมานฉันท์

สาราณียธรรม (States of Conciliation) คือ ธรรมที่เป็นเหตุให้ระลึกถึงกัน เป็นที่รัก เป็นที่เคารพ เป็นไปเพื่อความสงเคราะห์ เพื่อความไม่วิวาท เพื่อความสามัคคี ¹⁹²⁰ หลักการนี้สามารถแปลงเป็นมาตรการปฏิบัติได้ดังนี้:

เมตตากายกรรม (Physical Acts of Loving-kindness):
- แนวปฏิบัติ: กองกำลังทหารตามแนวชายแดนต้องหลีกเลี่ยงการแสดงท่าทีคุกคาม เปลี่ยนจากการเผชิญหน้าเป็นการลาดตระเวนร่วม (Coordinated Patrols) การช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมแก่ประชาชนข้ามแดนเมื่อเกิดภัยพิบัติ ¹⁹¹²
เมตตาวจีกรรม (Verbal Acts of Loving-kindness):
- แนวปฏิบัติ: ผู้นำรัฐบาล โฆษก และสื่อมวลชน ต้องระมัดระวังการใช้วาจาที่ปลุกระดมความเกลียดชัง (Hate Speech) ใช้การเจรจาทางการทูตที่ให้เกียรติซึ่งกันและกัน หลีกเลี่ยงวาทกรรม "เสียดินแดน" หรือ "ทวงคืน" ที่บิดเบือนและสร้างความโกรธแค้น ⁹
เมตตามโนกรรม (Mental Acts of Loving-kindness):
- แนวปฏิบัติ: การปลูกฝังทัศนคติเชิงบวกให้แก่ประชาชนผ่านระบบการศึกษา ปรับปรุงแบบเรียนประวัติศาสตร์ให้ลดอคติชาตินิยมที่มองเพื่อนบ้านเป็นศัตรู ส่งเสริมความเข้าใจในวัฒนธรรมร่วม ¹⁹
สาธารณโภคี (Sharing of Gains):
- แนวปฏิบัติ: การบริหารจัดการทรัพยากรในพื้นที่ทับซ้อนทางทะเล (OCA) หรือพื้นที่รอบปราสาทพระวิหารในรูปแบบ "เขตพัฒนาร่วม" (Joint Development Area) โดยแบ่งปันผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและการท่องเที่ยวอย่างเป็นธรรม เพื่อเปลี่ยนพื้นที่ขัดแย้งเป็นพื้นที่เศรษฐกิจ ¹⁹
สีลสามัญญตา (Moral Integrity):
- แนวปฏิบัติ: การเคารพกติกาและกฎหมายระหว่างประเทศอย่างเคร่งครัด เช่น การปฏิบัติตามบันทึกความเข้าใจ (MOU) ปี 2543 และคำสั่งมาตรการชั่วคราวของศาลโลก โดยไม่ละเมิดข้อตกลงหยุดยิง ²¹
ทิฏฐิสามัญญตา (Shared Views):
- แนวปฏิบัติ: การสร้างความเข้าใจร่วมกันในระดับวิสัยทัศน์ว่า "สันติภาพและการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ" คือเป้าหมายสูงสุดที่สำคัญกว่าชัยชนะเหนือดินแดนเล็กน้อย ²¹²⁰

4.2 อปริหานิยธรรม 7: ธรรมาภิบาลแห่งความมั่นคง

อปริหานิยธรรม 7 ประการมีความสำคัญอย่างยิ่งในมิติของการทูตและการบริหารจัดการชายแดน ¹⁸²²¹⁸:

หมั่นประชุมกันเนืองนิตย์: ใช้กลไกคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม (JBC) และคณะกรรมการชายแดนทั่วไป (GBC) อย่างต่อเนื่อง ไม่ปล่อยให้ปัญหาคาราคาซังจนเกิดความหวาดระแวง
พร้อมเพรียงกันประชุม: การมีเอกภาพทางนโยบายของหน่วยงานภายในประเทศ (กต., กห., สภาความมั่นคง) และความพร้อมเพรียงในการเจรจากับคู่ภาคี
ไม่บัญญัติสิ่งที่มิได้บัญญัติไว้: เคารพกรอบกติกาเดิมที่มีอยู่ (Status Quo) ไม่พยายามสร้างเงื่อนไขใหม่หรือขีดเส้นเขตแดนฝ่ายเดียวที่ขัดแย้งกับข้อตกลงเดิม
เคารพผู้ใหญ่: การให้เกียรติผู้นำอาวุโสและสถาบันพระมหากษัตริย์ของทั้งสองประเทศ ซึ่งมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกัน
เคารพเจดีย์/ปูชนียสถาน: การเคารพสถานที่ศักดิ์สิทธิ์อย่างปราสาทพระวิหาร โดยไม่นำกำลังทหารเข้าไปตั้งฐานปฏิบัติการในเขตโบราณสถาน (Demilitarization of Cultural Heritage) ¹⁸

4.3 พรหมวิหาร 4: ฐานจิตใจของนักการทูตและผู้นำ

หลักพรหมวิหาร 4 เป็นคุณธรรมสำหรับผู้ใหญ่หรือผู้บริหารประเทศ เพื่อรักษาดุลยภาพทางอารมณ์ในการจัดการความขัดแย้ง ²³²²:

เมตตา: ปรารถนาดีต่อเพื่อนบ้าน มองกัมพูชาเป็นหุ้นส่วนทางยุทธศาสตร์
กรุณา: พร้อมให้ความช่วยเหลือด้านสาธารณสุข การศึกษา และการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานแก่ชุมชนชายแดน
มุทิตา: ยินดีเมื่อเพื่อนบ้านมีการพัฒนาหรือประสบความสำเร็จ ไม่มีความริษยาอาฆาต
อุเบกขา: วางใจเป็นกลาง ยึดมั่นในความถูกต้องเที่ยงธรรม (Integrity) ไม่เอนเอียงไปตามกระแสชาตินิยมสุดโต่ง หรืออคติส่วนตัว ²²

5. ยุทธศาสตร์พุทธการทูตและอำนาจละมุน: ข้อเสนอเชิงนโยบาย

จากหลักการข้างต้น สามารถนำมากำหนดเป็นยุทธศาสตร์ที่เป็นรูปธรรม เพื่อแก้ปัญหาชายแดนไทย-กัมพูชาได้อย่างยั่งยืน ดังนี้

5.1 ยุทธศาสตร์ "พุทธการทูต" (Buddhist Cultural Diplomacy)

อินเดียได้เริ่มใช้ "พุทธการทูต" เป็นเครื่องมือ Soft Power ในการเชื่อมสัมพันธ์กับเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ⁸²⁴ ไทยและกัมพูชาควรขยายผลแนวคิดนี้:

บทบาทสถาบันสงฆ์: ส่งเสริมให้มหาเถรสมาคมและมหาวิทยาลัยสงฆ์ (เช่น มจร., มมร.) เป็นแกนนำในการเจรจาภาคประชาชน (People-to-People Diplomacy) จัดโครงการแลกเปลี่ยนศาสนทายาท ให้ทุนการศึกษาพระภิกษุกัมพูชา ซึ่งจะสร้างเครือข่ายความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้งและยั่งยืนกว่าความสัมพันธ์ระดับรัฐบาล ⁷⁷
การจาริกแสวงบุญร่วม (Joint Pilgrimage): จัดเส้นทางท่องเที่ยวแสวงบุญเชื่อมโยงศาสนสถานสำคัญของสองประเทศ (Buddhist Circuit) เช่น นครวัด-พระวิหาร-พนมรุ้ง เพื่อสร้างความรู้สึกเป็นหนึ่งเดียวกันทางวัฒนธรรม ⁸

5.2 การจัดตั้ง "อุทยานสันติภาพ" (Peace Park) บริเวณเขาพระวิหาร

เสนอให้เปลี่ยนพื้นที่ทับซ้อนและบริเวณปราสาทพระวิหารจาก "พื้นที่ความมั่นคงทางทหาร" เป็น "พื้นที่พัฒนาร่วมเพื่อสันติภาพ" (Joint Development for Peace):

โมเดลการบริหารจัดการ: จัดตั้งคณะกรรมการร่วมดูแลรักษาและบริหารจัดการพื้นที่ โดยใช้หลัก "สาธารณโภคี" แบ่งปันรายได้จากการท่องเที่ยวอย่างโปร่งใสและเป็นธรรม
เขตปลอดทหาร: ถอนกำลังทหารออกจากพื้นที่โบราณสถานตามคำสั่งศาลโลกและหลักอปริหานิยธรรม (เคารพปูชนียสถาน) ให้เจ้าหน้าที่พิทักษ์มรดกโลกและตำรวจท่องเที่ยวทำหน้าที่ดูแลความปลอดภัยแทน ⁵²⁵

5.3 การจัดการความขัดแย้งโดยชุมชนเป็นฐาน (Community-Based Management)

ชุมชนชายแดนมีความสัมพันธ์เครือญาติและการค้าขายกันมายาวนาน รัฐควรสนับสนุนกลไกท้องถิ่น:

ประเพณีสานสัมพันธ์: สนับสนุนประเพณีท้องถิ่นที่ทำร่วมกัน เช่น งานบุญตักบาตรสองแผ่นดิน งานประเพณีสงกรานต์ เพื่อกระชับความสัมพันธ์ระดับรากหญ้า ¹²
การค้าชายแดน: อำนวยความสะดวกในการค้าขายแลกเปลี่ยนสินค้า ซึ่งจะสร้างผลประโยชน์ร่วม (Mutual Benefit) ที่ทำให้ทั้งสองฝ่ายตระหนักถึงต้นทุนของความขัดแย้ง ⁹

5.4 การสื่อสารเชิงพุทธ (Buddhist Communication)

สื่อมวลชนและภาครัฐต้องปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์การสื่อสาร:

ลดวาทกรรมสร้างเกลียดชัง: หลีกเลี่ยงการนำเสนอข่าวที่ปลุกระดมความเกลียดชัง (Hate Speech) หรือการขุดคุ้ยประวัติศาสตร์บาดแผล
นำเสนอความจริงครบด้าน: สื่อสารข้อเท็จจริงทางกฎหมายและประวัติศาสตร์อย่างตรงไปตรงมา ไม่ปิดบังข้อมูลที่อาจทำให้เสียเปรียบ (เช่น เรื่องแผนที่) เพื่อให้ประชาชนเข้าใจสถานการณ์จริงและยอมรับการแก้ปัญหาด้วยเหตุผล ³

6. บทสรุป

การวิเคราะห์สงครามในพระไตรปิฎก โดยเฉพาะกรณีแม่น้ำโรหิณี ชี้ให้เห็นสัจธรรมสำคัญว่า "ทรัพยากรและดินแดน แม้จะมีค่าเพียงใด ก็ไม่อาจเทียบได้กับคุณค่าของชีวิตมนุษย์และสันติภาพ" ความขัดแย้งไทย-กัมพูชาที่ยืดเยื้อมานานนับศตวรรษ เกิดจากการยึดมั่นถือมั่นใน "สมมติบัญญัติ" ของเส้นเขตแดนและอัตตาแห่งชาติ จนลืมเลือนรากฐานทางวัฒนธรรมและความเป็นพี่น้องร่วมศรัทธา

การประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรม ทั้งสาราณียธรรม อปริหานิยธรรม และพรหมวิหาร มิใช่การยอมจำนนหรือการสูญเสียอธิปไตย แต่เป็นการใช้ "ปัญญา" ในการรักษาผลประโยชน์แห่งชาติที่แท้จริง คือ ความสงบสุข มั่งคั่ง และยั่งยืน การเปลี่ยนสนามรบให้เป็น "พื้นที่แห่งสติ" และเปลี่ยนความขัดแย้งให้เป็น "ความร่วมมือทางวัฒนธรรม" คือหนทางเดียวที่จะแก้ปมปัญหาเขาพระวิหารได้อย่างถาวร สอดคล้องกับพุทธพจน์ที่ว่า "นตฺถิ สนฺติปรํ สุขํ" (สุขอื่นยิ่งกว่าความสงบไม่มี)

siampongsnews